سەرمایەداریی چۆن چارەسەری قەیرانەکانی دەکات
29/06/2024
من ناتوانم توانای سەرمایەداری و توێژاڵی دەستەبژێر بەکەم بگرم لە کاتێکدا کە سیستەمەکە لەرەیەکی تێدەکەوێت وابزانین ئیتر قەیرانی تەواوی سیستەم دەستیپێکردووە و بەرەو هەرەسهێنان دەڕوات وەکو چۆن زۆرێکمان ئاوای دەبینین.
بەڕیوەبەرانی سیستەمەکە زۆر لەوە زیرەکتر و بەتواناترن کە ئێمە دەیزانین، سەران و توێژاڵی دەستبژێر لە هەموو لەرەیەکی سیستەمەکەیاندا ئەگەر پێشوەخت چارەسەری بۆ نەدۆزنەوە ئەوە هەر لەو کاتەدا دەیکەن . ئەمەشی کە دەیکەن بە کردنی کۆمەڵێك ڕیفۆرم و هەڵگیرسامی جەنگەکانە کە لەو ڕێگانەوە خۆیانی پێ ڕزگاردەکەن و هاوکاتیش کەفوکوڵ و گوڕ و ڕكوکینەی کرێکاران و جەماوەری زەحمەتکێشیشی پێ دادەمرکێنەوە .
ئەمەی کە دەیڵێم ئەوە ناگەیەنێت کە من بێ هیواو ڕەشبینم بەرانبەر بە بارودۆخەکە، چونکە واقیع سەلمێنەری ئەو چەند دێڕەی سەرەوەن کە بە ئامار و بەڵگەوە نیشانی دەدەن کە سیستەمی سەرمایەداری پێش ئەوەی کە بوومەلەرزەکە ڕووبدات ئەو دەکەوێتە خۆی.
بۆ ڕاستی ئەوەش من لێرەدا چەند نموونەیەك و ئامارێك دەهێنمەوە کە لە وتارێکی نوسەر و ڕێکخەری دیاری کەمپەینی ژینگە و ئیکۆلۆجی و دۆستی ئاژەڵ و گیانلەبەر زیندەوەرە، جۆرج مۆنبێت ، کە لەم ڕۆژانەدا بە وتارێکی چڕ لە سەر ئەو باسە دواوە. جۆرج بە مەبەستێك و بۆ مەبەستێکی دیکە ئەو وتارەی نوسیوە ، بەڵام ئاماژەدان بەو ئامار و بەڵگانە، لای منیش بوونە بەڵگەیەك بۆ مەبەستێکی دیکە.
مێژوونووس واڵتەر شیدل لە کتێبە ماجستێرییەکانیدا کە لە ساڵی ٢٠١٧دا بڵاوکراوەتەوە، باس لەوە دەکات کە تا ئێستا تەنیا چوار هێز بە شێوەیەکی بەرچاو نایەکسانییان پێچەوانە کردووەتەوە: شەڕی کۆکردنەوەی جەماوەری (وەک دوو جەنگی جیهانی)، شۆڕشی تەواو و توندوتیژانە، داڕمانی دەوڵەت و کارەساتی پەتاو بەڵاکان و بڕیارەکان، بڕیارەکان.
واڵتەر نیشانی دەدات کە چۆن ئابوورییە جەنگییەکان کراونەتە ئابووریی ئاسوودەژیانی، هەندێکجار بە ناچاری و زۆر. بۆ نموونە، دوابەدوای شکستی ژاپۆن، حکوومەتی داگیرکاری ئەمریکا بە سەرۆکایەتی ژەنەڕاڵ دۆگلاس ماکئارسەر، هەوڵی ئەوەی دا کە ناوی لێنا “دیموکراتیزەکردنی دامەزراوە ئابوورییەکانی ژاپۆن” بۆ دەستەبەرکردنی “دابەشکردنی فراوانی داهات و خاوەندارێتی لە ئامرازەکانی بەرهەمهێنان و بازرگانی”.
بۆ ئەم مەبەستەش باجی زۆری موڵک و ماڵی سەپاند، بە ڕێژەیەکی پەراوێزی سەرەوە کە ٩٠% بوو؛ کۆمەڵە بازرگانییەکانی شکاند؛ داوای یاسای سەندیکای کرێکارانی کرد کە مافی ڕێکخستن و مانگرتن و زیادکردنی کرێی کرێکاران بتوانێت؛ چاکسازی هەمەلایەنەی زەوی ڕێکخست، کە زەوییە گەورەکانی هەڵوەشاندەوە و بەسەر جوتیاراندا دابەشیان کرد؛ و چاکسازی دارایی هێنایە ئاراوە کە لە کۆتاییدا بووە هۆی ئەوەی باج لەسەر بەرزترین داهاتەکان بە ڕێژەی ٧٥% و باجی میرات لەسەر گەورەترین موڵکەکان بە ڕێژەی ٧٠% دابنرێت. ئەم بەرنامانە بووە هۆی لەناوچوونی نزیکەی تەواوەتی داهاتی سەرمایە و دروستکردنی دیموکراسییەکی سیاسی و ئابووری لە ژاپۆن، نزیکەی لە سفرەوە.
هەموو شەڕکەرە گەورەکان بە هەمان شێوە گۆڕانکاریان بەسەردا هات. لە ئەمریکا، ڕێژەی بەرزی باجی موڵک و ماڵی (میرات) لە ساڵی ١٩٤١ بۆ ٧١% بەرزبووەوە، و باجی داهات بۆ ٩٤% لە ساڵی ١٩٤٤. دەستەی نیشتمانی کاری جەنگی مووچەی کرێکارانی بەرزکردەوە لەکاتێکدا مووچەی جێبەجێکارانی دابەزاند. ئەندامێتی سەندیکا زۆر بەرز بووەوە.
لە بەریتانیا ڕێژەی بەرزی باجی داهات لە ساڵی ١٩٤١ تا ١٩٥٢ بە ڕێژەی ٩٨% ڕاگیرابوو، دەیان ساڵی خایاند تا گەیشتە ئاستی ئێستا. باجی کڕین لەسەر کاڵا بەهادار و لەکشەرییەکان لە ساڵی ١٩٤٠ هاتە ئاراوە، دواتر ڕێژەکانی بۆ ١٠٠% بەرزبووەوە. پشکی ئەو داهاتانەی کە دەوڵەمەندترین 0.1% دەستی بەسەردا گرتووە لە 7% لە ساڵی 1937 بۆ کەمێک زیاتر لە 1% لە ساڵی 1975 دابەزیوە.
بزانە ئەم ڕیفۆرمانە توانی بۆ کاتێکی دیاریکراو ئاسەوارەکانی جەنگ و کوشتارەکانی لە روی ئابووری و سیاسی و بژێوییەوە بزوتنەوەی کرێکارانی کپ کردەوە . هەمیشە بزوتنەوەکان و بەردەوامیدان پێیان کوشتەی دەستی ئەم دوانەن: جەنگ ، ڕیفۆرم .