بۆ دواکۆچی لەتیف واحید کەریم، ‘ فریا”
04/10/2019
ژیان و مەرگ پێچەوانە و تەواوکەری یەکن بەڵام هەمیشە وانەدادەر و فێرکەرمانن:
ساڵ سالی هەرەس بوو، ساڵی ئاشبەتاڵی بزوتنەوەی کۆنی کوردیی بوو … ساڵی 1975 بوو، ساڵی بێ ئومیدی و ڕادەستبوونەوەی ززۆرێك لە پێشمەرگە و سیاسییەکان بوو ، هاوکاتیش لای هەندێك ساڵی خوێندنەوە و بەخۆداچوونەوە و خۆگردکردنەوە بوو ….ئەو کاتە و پێشتریش زۆرێك سەرقاڵی خوێندنەوەی کتێبە سوورەکانی ماوتسی تۆنغ و کتێبە سادە و ساکارەکانی لینین بوون[ ئەوانەی کە بە ئاسانی بۆمان هەرس دەکران] . چەند ساڵێك بوو کۆمەڵەی ڕەنجدەران و گروپی مارکسییە لینینەکان کە بە عێراقییەکان ناسرابوون دروستبووبوون.
هەر ساڵێ پێشتر بوو ، 1974، کە ‘ لەتیف کەریم واحید’ [فریا] پێچەوانەی زۆرێك لەوانەی کە چەکدار بوون و گەلێکی دیکەش کە بێ کتێب و بێ چەك بوون .. توێشەبەرەکەی ئەم چەند کتێبێك و یەك دوو قەڵەمێك و دەفتەرێك و لایتێکی دەستی بوو.
ڕۆژاننێك بوو کە هەتا دەهات لێشاوی ڕاکردن و چؤڵکردنی شار و شارۆچکەکان لە زیادیدا بوو. تۆش بە توێشەبەرەکەتەوە کەوتیتە ناو ئەو لێشاوەی کە جمەی حەشاماتێکی سەرلێشێواو بوو کە بەرەو شاخ بە بێ هەدەف ، بە بێ پلان ، بە بێ دییدێکی ڕوون و ڕەوان، ملیان دەنا، تۆش لە ناویانا بوی بەڵام باوەڕت تەواو بە بزوتنەوەی کوردی لەق بووبوو، دەستت لە بنی هەمانەکەی و سەرکردەکانی بە تەواوی دەرچوو بوو. تۆ پێچەوانەی زۆرێکیان وێڵ و عەوداڵی چارەسەریت و کەسیش ناناسیت و کەسیش ناتناسێت تاکو بەزمانی خۆت قسە بکەیت .. لەڕاو بۆچونی خۆتیان ئاگەدار بکەیت . ئەو کاتە بوو کە تۆ پەیمانگای مامۆستایانی هەولێرت تەواوکردبوو. کە ساڵ وەرگەڕا و ئاشبەتاڵکرا تۆ گەڕایتەوە شار و بە مامۆستا دانرایت. تۆ هەڕەتی گەنجیت بوو ، تەنها 22 ساڵ بویت پر لە وزە و حەماس بویت.
ساڵی 1976 بوو تۆ وەکو مامۆستا بە ڕیکەوت گوازرایتەوە بۆ گوندی نەوتی قەرەداخ. منیش ئەو کاتە لە گوندی ئاوایی حەمەی کەرەمی جاران و گوندی شێخ موستەفا، لە ئێستادا، مامۆستا بووم ، سەرداری هاوڕێشم [ سەردار ئەمین / سەردارە سوور] لە گوندی سێوسێنان بوو .
من و سەردار ئەو کاتە لە یەك ڕێکخستنا بووین زۆر بە تاسوقەوە لە هاتنی ڕۆژی پشووی هەینی دەمانڕوانی بۆ ئەوەی یەکتر ببینین و لە ڕێگای گردبوونەوەی مامۆستایانی نەوتی و ئاوایی حەمەی کەرەم سێوسێنان و دوکان و شارۆچکەی قەرەداخ و شوێنەکانی دیکەوە دەمانویست کە بزانین کێ لە مامۆستاکان و کاربەدەستەکان نزیك بە ئێمە بیردەکەنەوە تاکو بتوانین ڕایان کێشین بۆ ناو گروپەکەمان . من لە بینینی یەکەمین جارماندا هەستم کرد کە نزیکییەك لە نێوانی من و تۆدا هەیە ئەمەم بە سەردار و بە شێخ ڕەوف [ شێخ ڕەوف شێخ ئیسماعیل کە ئەویش هەر لە زووەوە هاوڕێمان بوو بەیەکیشەوە مامۆستا بووین ] نزیکی فکریمان و پەیوەندی کۆمەڵایەتیمان یاتر نزیکی کردینەوە ، ئیدی تۆش بویت بە بەشێك لە گروپەکەمان .
ڕۆژگارێکی خۆش و ناخۆشمان بەڕێکرد، تۆ بویت بە کەسێکی یەکجار نزیك لێمان. کە ئەو گروپەش هەلوەشایەوە و گروپی کار [ فەسیلی مارکسییە-لێنییەکانی عێراق] مان دروست کرد تۆ لەگەڵ چەند هاوڕێیەکی دیکەدا یەكێك بویت لە دامەزرێنەری گروپەکە . ئیتر من و تۆ بۆ 10 ساڵی ڕەبەق بە یەکەوە لە یەك شانەدا کارمان دەکرد.
سەراپای ئەو ساڵانەی کەمن و تۆ ئەو هاوڕێ نزیکانەشی وەکو : بلە [ ئیبراهیم کاکەحەمە]، مەلا ڕەوف ، عەتای موفتی ، مامۆستا شێخ تەیب و ئەشرەەفی مام نامیق و عومەری مەلا یاسین و هاوڕێیانی کەرکوك و هاوڕێیانی دێلێژە و زۆری تریش کە تۆیان دەناسی بڕوای تەواومان بە توانا و کارامەیی و ڕۆشنبیرێتی تۆ هەبوو . من بۆ خۆم هەرگیز بۆ تاکە چرکەیەکیش گومانم لە دڵسۆزیت نەبووە ، تا ئەو ڕادەیەی گەر بگیرایتایە خۆمم نەدەشاردەوە. تۆ کەسێك بویت کە هەرگیز پارە و موڵکیەت و پلەت لەلا مەبەست نەبوو ، ئێستاش لە بیرمە بۆ ماوەیەکی زۆر تا ئەو کاتەی کەوتیتە بەرچاو و دەبوایە خۆت بشاردایەتەوە، موچەی مانگانەی مامۆستایەکەت دەنایە مشتی گروپەوە، گروپیش لەوە شتێك پارەی بۆ مەسرەفی ژیانت دەدایتەوە . تۆ و ‘بلە’ ئەرکی وەرگێڕانی وتارە کوردییەکانی ڕۆژنامەکەمانا ، کار ، بۆ زمانی عەرەبی گرتە ئەستۆ، ئەمە سەرەڕای نوسینی وتاریش بەکوردی و بە عەرەبی لە لایەن تۆ بلەوە. لەو ماویەدا هیچ کاتێك هەستم بە کەمتەرخەمی و ماندووبوون و بێزاریت لە خوێندنەوە و نوسین و وەرگێڕانی وتارەکان بۆ سەر زمانی عەرەبی، نەکردووە .
ڕۆژ بە ڕۆژ ژیان و بارودۆخەکە بۆ ئێمە و زۆرێکی تر خراپ و خراپتر دەبوو ، تۆش کەوتیتە خۆشاردنەوە، ئەوەندەی پێنەچوو ‘مەلا ڕەوفیش’ لە گوندی نەوتی دا جێگای نەدەبووە و ترسی ئەوەمان هەبوو یەکێتی بیکوژن، ناچار من ئەویشم هێنایەوە شار.
شاری چی تەنها هاوتەمەنانی خۆمان و ئەوانەمان کە لە شاردا بوین دەمانزانی کە شاریش کەڵکی ژیانی تیادا نە بە ئیختیفایی و نە بە مەکشوفیی، تیادا نەماوە، ئیتر تۆ و مەلا ڕەوف هەر ماوەیەك لە ماڵی هاوڕێیەك یا دۆستێکی زۆر نزیك حەشارمان دەدان. لەوانە ماڵی ئێمە ، ماڵی بلە ، عەتای موفتی ، مامۆستا شێخ تەیب، کامەران عەبدوڵا [ کامەرانی تاپۆ]، حەمەڕەوفی مەلا عەبدولا ، لەتیف و کەژاڵ ، هاوڕێیانی دێلێژە…..
ڕۆژگارێکی ڕەش بوو بە تایبەت بۆ ئێمە کە لە کاتێکدا چەندێك لە حکومەت دەترساین ئەوەندەش لە یەکێتی نیشتمانی . شار و لادێ هیچیان جێگای ئیمەی تیادا نەدەبوەوە بۆیە بڕیامان دا کە کوردستان بەجێ بهێڵین و بەرەو ئەوروپا بکەوینەڕێ.
ڕۆژی 31/03/1985 من و تۆ و مەلا ڕەوف بە هاوسەر و منداڵانمانەوە، بە یارمەتی هاوڕێ عەتای موفتی کە هەمو کارئاساییەکی بۆ کردین، کە بێ هەوڵ و لەخۆبوردنی ئەو سەفەری ئێمە دەکەوتە مەحاڵەوە، گەیشتنە ئێڕان.
هاتنمان بۆ ئێران نەك هەر دابڕان بوو بەڵکو سەرەتای دەرکەوتنی گرفتە نافکرییەکان، توڕەهاتەکان بوو. 7 مانگ و چەند ڕۆژێک لە ئێران ماینەوە. ژیان سەختتر دەبوو، گرفتەکان زیاتر دەبوو ، هەواڵەکان خراپتر دەبوو و بارودۆخی پەنابەریش لە ئێرانیش لە هەندەرانیش بێ ئومێدانەتر دەبوو . ئێران بۆ ئێمە زیندانێکی کراوە بوو ، خەڵوەتی پیربوون و دابڕان بوو ، گرفتگەلێك ڕووی تێکردبوین کە تا سەر ئێسقانمان ڕۆچووبوون…. پاش 7 مانگ لە ڕۆژی 07/11/85 دا تارانمان بەجێ هێشت و گەیشتنیە ڤییەنا لەوێشەوە بە هیمەتی جەلالی حاجی حەسەن [ جەلالە سمێڵ] توانیمان بگەینە لەندەن .
دوای چەند سالێك لە گەیشتنمان بە لەندەن ژیان خراپتر بوو بۆ هەموومان، بەتایبەت بۆ تۆ زۆر ناڕەحەتتر و گرانتر بوو تۆ دایکت و برات و براژنت و برازات و کەس کارت ئەنفال کرابوون گەرچی دایکت و براژن و برازات پاش ماوەیەکی زۆر بە هۆی تەمەن هۆکاری ترەوە ئازادکران بەڵام بەداخەوە ‘مارفی’ برات، وەکو زۆرێکی دیکە بێ هیوا ، بێ هەواڵ، بێ ئایندە و بێ ژیان مایەوە.
کاتێك کە من وتۆو منداڵەکان [ لام وایە هاوینی 1989 ] چوین بۆ قوبرس بۆ لای بلە و منداڵەکان کە ماوەیەک بوو لە تەك بەختیار موستەفا دا هاتبوونە قوبرس، لە یەکێك لەو شەوانەدا کە لای بلە و شەمام و منداڵەکان بوین، هەواڵی تیاچونی بەکری برای بلە [ هاوڕێ کامۆ] گەیشت کە لەژێر ئەشکەنجەدا گیانی لەدەستدابوو.
هەواڵی ئەنفال و گیانبەخشینی هاوڕێ کامۆ ، تۆ-یان تا سەرئێسقانت ئازار دەدا، هەستت بە ئازار و تاوانێکی یەکجار گەورە دەکرد، ناخی دەکرۆشتی و ژیانی لێ تاڵ دەکردی …لە هەمووش خراپتر ئەوە بو کە چارەیەك نەبوو … شتێکشت بۆ نەدەکرا .
ئەم دوو ئازارە زۆر گەورەیە لەتەك گرفتە لاوەکییەکاندا کە ناخی تۆی وێران کردبوو، گرفتی یەکجار گەوەرەی منیش ئەمانە هەتا ڕۆژ و مانگی زیاترمان پاڵ پێوە دەنا ئەوانیش کێشی زیاتریان لەسەر ژیانی ئێمە دادەنا .. تا گەیشتە ئەو ڕادەیەی کە ئیتر من و تۆ لە ساڵی 1992 دا لە یەکدی دوور بکەوینەوە .
تۆ ڕێگای خۆتت گرت ، خوێندنت تەواو کرد ، دواتر دکتۆرات لە ئابوریی دا کرد ، لە هەوڵی ڕزگارکردنی کەس و کار و ژیاندنی 6 خانەوادەی ئەنفالت خستە ئەستۆی خۆت. ساڵی 2005 گەڕایتەوە بۆ کوردستان بۆ یارمەتی و کۆمەكکردن لە دروستکردنی زانکۆی کوردستان و تا کۆتایی ساڵی 2006 مایتەوە. بە داخەوە هەر لەو کاتەدا بوو کە تۆ نەخۆشییەکەتیان بە شێرپەنجەی پرۆستات دیاریکرد. ئیتر کەم تا زۆر ژیانی تۆ گۆڕا گەرچی هەر بەردەوام بویت لە پرۆژەکانی خۆتا. ساڵی 2011 دووبارە گەڕایتەوە بۆ کوردستان و دوای دوو ساڵ هاتیتەوە بۆ لەندەن بۆ چارەسەر. ئیتر لەو کاتەوە تۆ لە نیوانی کوردستان و لەندەن و لە جەنگی نەخۆشییەکەتا ئەمسەر و ئەو سەرت دەرکرد.
لەو ماوەیەدا من و تۆ بە دەگمەن یەکتریمان دەدی تاکو هەژدە مانگ لەمەو بەر کە نەخۆششییەکەت ڕۆژ بە ڕۆژ خراپتر دەبوو ئیدی من و برادەرانی تر زیاتر بەسەرمان دەکردیتەوە بە تایبەت ئەو کاتانەی کە لە لەندەن بویت . لە ماوەی سێ مانگی ڕابووردوودا تۆ لە دۆخی باش و خراپ، ئارامیی و بێ ئارامیی ، لە نێوانی خەستەخانە و ماڵەوەدا ژیانت بەسەر دەبرد.
ئەم ماوەیە من و برادەرە نزیکەکانی دیکەت بە بەردەامی لات بوین. خۆشحاڵبوم کە پاش ساڵانێکی دووروو درێژ پەیوەندییەکەی کۆنمان بنیات نایەوە تا ئەو ڕادەیەەی کە بە ‘ ئاسیا’ ی هاوسەرت وتبوو ” هەر کە کەوتمە کات و ساتی خۆم حەز دەکەم کە من و ‘ سام ‘ [ هاوڕێی نزیکی لە تیفە] لە ژوور سەرت بین.”
ڕۆژ بە ڕۆژ خراپتر دەبوویت من ڕۆژانە یا ڕؤژ نا ڕۆژ لەلات بووم زۆر جار قسەمان لە سەر زۆر شت و ڕابوردوو ئێستا و داهاتوو دەکرد بە تایبەت کاتێك کە هەر دووقۆڵی بوین ، هێشتا زۆر بە ئومێدی ژیان بویت.
ڕۆژی 4شەمە، 2 ی مانگە کە لەگەڵ برادەرێکی نزیکی هەردوکمانا لات بووین، زۆر ناڕەحەت بویت، حەواسی قسەت نەبوو وتت ” زاهیر زۆر هیلاکم، وابزانم دەڕۆم .. دەزانم جگەرم لەکار کەوتووە کە ئەوەش یانی کۆتایی ژیانمە ” زۆرم دڵخۆشی دایتەوە. پاش ماویەك چاوت کردەوە و بە دەنگێکی کزەوە وتت ” زاهیر لێمببورە ..گەردنم ئازاکە” [ بێ گومان نەك بە مانا دینییەکەی] منیش لەسەر خۆ وتم ‘ لەتیف شتێك نەبووە لە نێوانی من و تۆ دا تاکو لێت ببورم .. گەر شتێکیش بووبێت پەیوەست بوە بە بارودۆخە ئاڵۆز و ناڕەحەتەی کە پیایدا تێپەڕین ئەو گرفتانەی دروستکردبوو ‘ دووبارەی کردەوە منیش هەمان شتم پێوتەوە . چاوی لێکنا و لەبەر خۆیەوە وتی ” ئەمیش لێم نابورێت، تخوا لێم ببورە” ئاسیا کە لە تەنیشتمەوە بوو ، چپانی بە گوێمدا و وتی: بڵێ بووراوم . منیش وتم لەتیف گیان ‘ بوراویت ، براکەم بوراویت . ئەویش هەر بە چاولێکنانەوە وتی ” زۆر باشە” من و برادەرەکەم درەنگێك هەڵساین و خوا حافیزمان لیکرد.
بە داخەوە دوای چەند کاتژمێرێك، بەیانی زووی ڕۆژی ئایندە ، ڕۆژی 5شەمە، بە کاتی لەندەن 3.35 دەقە گیانت لە دەست دا. من 4.45 گەیشتمە سەر لاشەکەت بەڵام لاشەیەکی ساردەوەبووی بێ ڕۆح و بێ گیان.
بە داخەوە کە هێشتا زۆر زوو بوو کە بەجێت هێڵاین ، یادت بەخێر لەتیف گیان هەرگیز لە یادت ناکەین تۆ لە ماوەی ئەم 10 ساڵەدا یەکجار ئازارت کێشا، ئیتر کاتی حەسانەوەی هەمیشەییتە برام، دڵنیام کە هەر وەکو لە ژیانتا زۆرت لیوە فێر بوین لە مردنەکەشتا هەر ئاوایە.
زاهیر
04/10/19