Categories
Kurdish

چەند زانیارییەك لەسەر جەنگەکەی ناتۆ و ڕوسیا کە زۆرینەمان بە خۆشمەوە نەمانزانیوە

چەند زانیارییەك لەسەر جەنگەکەی ناتۆ و ڕوسیا کە زۆرینەمان بە خۆشمەوە نەمانزانیوە

25/02/2023

 

ئەمڕۆ کابرایەك لە ڕۆژنامەی گاردیانی بریتانیدا بە ناوی Anatol Lieven    وتارێکی لەژێر ناونیشانی ”  ساڵانێک بوو پوتین ئۆکرانیای داگیر نەدەکرد. چی وای لێکرد دواجار لە ساڵی 2022دا لەپڕ بیکات؟”  

نوسەری ئەم وتارە، Anatol Lieven  ، کەسێکی سەر بە غەرب و سیاسەتی ئەمەریکا و ناتۆیە ، پلەی کارکردنیشی: بەڕێوەبەری پرۆگرامی ئۆراسیا [ کورتکراوەی ئەوروپا و ئاسیا]  لە پەیمانگای کوینسی بۆ کاری بەرپرسیاری دەوڵەتی.

وتارەکە درێژە و لینکەکەی لە خوارەوە دادەنێم، ئەوانەی کە ئینگلیزی دەزانن دەکرێت بیخوێننەو.

من لێرەدا چەند زانیارییەکی گرنگی لێ هەڵدەبژێرم و وەریدەگێڕم تاکو خۆێنەری کورد وەکو خۆم بەم زانیارییە شاراوانە ئاشنا ببێت ، کە لە ڕاستیدا زۆر گرنگن .

نوسەر دەڵیت:

…..ئەم ستراتیژەی ڕووسیا بە دروستی وەک هەوڵێک بۆ دابەشکردنی ڕۆژئاوا سەیر دەکرا و چەسپاندنی کایەی کاریگەری ڕووسیا لە دەوڵەتەکانی یەکێتی سۆڤیەتی پێشوودا.   بەڵام بوونی ئەمنییەتی ئەوروپا لەسەر مێزەکە  هێرشی ڕووسیای بۆ سەر ناتۆ و یەکێتی ئەوروپا و بە ئەگەرێکی زۆریشەوە لەسەر ئۆکرانیا-شی لادەبرد.  هەر ئاواش ڕێگەی بە مۆسکۆ دا کاریگەرییەکی کەمتری بەسەر دراوسێکانیدا هەبێت – ڕەنگە نزیکتر بێت لە نزیکبوونەوەی ئێستای ئەمریکا بۆ ئەمریکای ناوەڕاست – نەک بە توندی دەستیان بگرێت.  ڕێبازێک بوو کە ڕەگ و ڕیشەی لە بیرۆکەی میخائیل گۆرباچۆڤدا هەبوو – کە لەو کاتەدا لە ڕۆژئاوا پێشوازی  بۆ “ماڵێکی هاوبەشی ئەوروپی” لێدەکرا.

سیستماتیکترین هەوڵی ڕووسیا بۆ دانوستان لەسەر فەرمانی نوێی ئاسایشی ئەوروپا بە سەرۆکایەتی کاتیی دیمیتری مێدڤێدێڤ لە ساڵی 2008 تا 2012 بوو، بە ڕەزامەندی پوتین، پێشنیاری پەیماننامەیەکی ئەمنی ئەوروپای کرد کە گەورەبوونی ناتۆی هەڵپەساردبوو، بە شێوەیەکی کاریگەر بێلایەنی ئۆکرانیا و دەووڵەتەکانی دیکەی  مسۆگەر کرد، هەروەها ڕاوێژکاری دامەزراوەیی لەسەر مەرجی یەکسان لە نێوان ڕووسیا و وڵاتانی پێشەنگی ڕۆژئاوای سیستماتیك کرد بەڵام دەوڵەتانی ڕۆژئاوا  زۆر بەلایانەوە زەحمەت بوو  کە خۆشیان وا نیشان بدەن کە ئەم پێشنیازانە بە جددی وەردەگرن.

 لە ساڵی 2014دا پێدەچێت هۆشدارییەکانی ئەنگێلا مێرکڵ ڕاوێژکاری ئەڵمانیا، بووبێت سەبارەت بە “زیانێکی گەورە” بە ڕووسیا و پەیوەندییەکانی ئەڵمانیا و ڕووسیا کە پوتینی ڕازی کردبوو داوای ڕاگرتنی پێشڕەوی جوداخوازەکانی سەر بە ڕووسیا لە دۆنباس بکات . لە بەرامبەردا ئەڵمانیا ڕەتیکردەوە ئۆکرانیا پڕچەک بکات و لەگەڵ فەرەنساش نێوەندگیری ڕێککەوتنی مینسک 2ی کرد، کە بەپێی ئەو ڕێککەوتنە دۆنباس وەک خاکێکی سەربەخۆ دەگەڕێتەوە بۆ ئۆکرانیا.

لە ساڵی 2016دا، هیواکانی ڕووسیا بۆ دابەشبوون و کەرتکردنی نێوان ئەوروپای ڕۆژئاوا و ئەمریکادا بە هەڵبژاردنی دۆناڵد ترەمپ زیندوو بووەوە – نەک بەهۆی هیچ سیاسەتێکی دیاریکراوەوە، بەڵکو بەهۆی ئەو دوژمنایەتییە بەهێزەی کە ئەو [ ترامپ] لە ئەوروپادا وروژاندی بەڵام هەڵبژاردنی بایدن جارێکی دیکە ئیدارەی ئەمریکا و دامەزراوەکانی ئەوروپای ڕۆژئاوای پێکەوە لکاندەوە.  هەروەها لەم ساڵانەدا ئۆکرانیا ڕەتیکردەوە کە گرەنتی ئۆتۆنۆمی دۆنباس بکات و ڕۆژئاواش نەیتوانی هیچ فشارێک لەسەر کیێڤ دروست بکات بۆ ئەوەی ئەو کارە بکات.

لە چەند مانگی ڕابردوودا سەرکردەکانی ئەڵمانیا و فەرەنسا لە ساڵی2015دا، مێرکڵ و فرانسوا ئۆلاند، ڕایانگەیاندووە کە ڕێککەوتنی مینسکی 2 سەبارەت بە ئۆتۆنۆمی دۆنباس تەنیا مانۆڕێک بووە لە لایەن ئەوانەوە بۆ ئەوەی کاتێک بە  ئۆکرانیەکان بۆ بنیاتنانی هێزی چەکداری خۆیان بدەن.  ئەمەیە کە لایەنە توندڕەوەکانی ڕووسیا هەمیشە باوەڕیان هەبووە لەوە دەکات لە  ساڵی 2022  پوتین خۆشی گەیشتبێتە هەمان سەرەنجام .

سەرەڕای ئەوەش، نزیکەی تا سەروبەندی لەشکرکێشییەکە، پوتین بەردەوام بوو لە فشارخستنە سەر سەرۆکی فەرەنسا، ئیمانوێل ماکرۆن، بە تایبەتی بۆ پشتگیریکردن لە پەیماننامەی بێلایەنی بۆ ئۆکرانیا و دانوستانی ڕاستەوخۆ لەگەڵ سەرکردە جوداخوازەکان لە دۆنباس بەبێ سەرکەوتن.   بێگومان ناتوانین بە دڵنیاییەوە بڵێین کە ئایا ئەمە دەبووە هۆی ئەوەی پوتین لەشکرکێشییەکە هەڵبوەشێنێتەوە؛ بەڵام بەو پێیەی کە دەبووە هۆی کردنەوەی کەرتبوونی / دابەشبوونی قووڵ لە نێوان پاریس و واشنتۆن، هەنگاوێکی لەو شێوەیەی ماکرۆن ڕەنگە ستراتیژی کۆن و قووڵی ڕووسیای لە مێشکی پوتین-دا زیندوو کردبێتەوە کە هەوڵی دابەشکردنی ڕۆژئاوا و دروستکردنی ڕێککەوتنی لاوەکی  لەگەڵ فەرەنسا و ئەڵمانیا دەدات.

ئێستا پێدەچێت پوتین بە تەواوی لەگەڵ ناسیۆنالیستە توندڕەوەکانی ڕووسیا هاوڕا بێت کە متمانە بە هیچ حکومەتێکی ڕۆژئاوایی ناکرێ و ڕۆژئاوا بە گشتی دوژمنایەتییەکی بێ ئیرادەی ڕووسیا دەکات.  بەڵام تا ئێستاش لە بەر هێرشی هەمان ئەو کەسە توندڕەوانەدا دەمێنێتەوە، هەم بەهۆی ئەو بێتواناییە قووڵەی کە لەشکرکێشییەکە بەو شێوەیە ئەنجامدرا، هەم لەبەر ئەوەی تۆمەتەکەیان کە پێشتر بێهەڵوێست بووە سەبارەت بە هیواکانی نزیکبوونەوە لە ئەوروپا، پێدەچێت بە تەواوی چەسپێنرابێت.

هەر لێرەوەیە  نەک لیبڕاڵەکانی ڕووسیا، کە ئێستا گەورەترین مەترسی لەسەر دەسەڵاتەکەین؛ بێگومان ئەمەش هێندەی تر قورستری دەکات بۆ پوتین کە بەدوای هەر ئاشتییەکدا بگەڕێت کە لانیکەم هەندێک ڕواڵەتی سەرکەوتنی ڕووسیای نەبێت.

لەم نێوەندەدا، لەشکرکێشی ڕووسیا و هێنانی دڕندایەتی لەتەکیا  هاوسۆزیی ڕاستەقینەی بۆ ڕووسیا لە دامەزراوەکانی فەرەنسی و ئەڵمانیای لەدەستدا و لەناوی برد. هەر ئاواش هەر  فەرمانێکی ئاسایشی ئاشتیانە و تەوافوق لە ئەوروپا زۆر دوور دەبینرێت.   بەڵام لە کاتێکدا پوتین و لەشکرکێشییە تاوانکارییەکانی بۆ ئۆکرانیا بە شێوەیەکی سەرەکی بەرپرسیارن لەم کارە، بەڵام پێویستە دان بەوەدا بنێین کە ئەوروپاییەکانی ڕۆژئاوا و ناوەڕاستیش زۆر کەمیان کردووە بۆ ئەوەی هەوڵی زیندووکردنەوەی خەونی گۆرباچۆڤ بۆ ماڵێکی هاوبەشی ئەوروپی بدەن.

 

https://www.theguardian.com/commentisfree/2023/feb/24/vladimir-putin-invade-ukraine-2022-russia?CMP=share_btn_link

Leave a Reply