دوو ئەزمونی تێشکاوو پاشەڕۆژی لیستی گۆڕان
زاهیر باهیر-سلێمانی
24/09/2011
لیستی گۆڕان وەک بزوتنەوەیەک هەروەها وەک قەوارەیەکی ڕێکخراوەیی، بەڵام نەک وەک پارتێکی تەقلیدی ، لە مێژویەکی زۆر کورتدا توانی خەڵکانێکی زۆر ، تێکەڵ لە هەموو چین و توێژاڵەکانی ناو کۆمەڵگەی کوردی، لە ژێر دروشمی شەفافیەت و گەندەڵی و چاکسازی و دروستکردنی لیژنەی نەزاهەت و سەروەری یاسا، لە دەوری خۆی گرد بکاتەوە. وە لە ماوەی کەمتر لە دوو ساڵدا بە دوو ئەزمونی گەورەدا تێپەڕی. کە ئەو ئەزمونانە نیشانیداین، کە لیستی گۆڕان و سەرکردەکانیان هەر لەسەرەتاوە ئامانجیان گۆڕان نەبووە، بۆیە نەیانتوانیوە ئەو خەڵکانەی کە لە دەوریان کۆبووبوونەوە، ئاراستەیان بکەن بەرەو ئەو ئامانجانەی کە لە مانیفێستەکەیاندا هاتبوون. هەڵبەتە هۆکاری ئەمەش زۆرن بەڵام هەرە گرنگەکەیان: بە سیاسی کردنی کێشە کۆمەڵایەتیەکان بوو، هاوپەیمانیان لەگەڵ هێزو پارتە ئیسلامییەکاندا، نەڕۆیشتن لەگەڵ بزوتنەوەی خەڵکدا، نەکێشانی هێڵێکی جیا لە نێوان خۆیان و دەسەڵاتدا، هەروەها بەکار بردنەوەی بزوتنەوە کۆمەڵایەتیەکە بۆ بە دەسەڵات گەیشتن وەکو ڕێکخراوە چەپ و ڕاستەکانی تر.
ئەو دوو ئەزمونەی کە من لێرەدا دەمەوێت باسیان لێوەبکەم، یەکەمیان ئەزمونی هەڵبژاردن و پەڕلەمانتاری بوو. گەرچی تێشکانی ئەم ئەزمونە لەلای گەلێکی وەک من کە ساڵانە لە کۆمەڵگە دیمۆکراسی و مەدەنیەکانی سەرجەمی ئەوروپاو ئەمەریکاو کەنەداو ئوسترالیاو وڵاتانی ئەسکەندناڤیا، دەیبینین، هەمیشە فەشەلی هێناوەو دەیهێنێ، واتە هەرگیز گۆڕانکاریەکی بنەڕەتی لەو وڵاتانەدا ڕوی نەداوەو ڕوونادات .
با وەک نموونە هەڵبژاردنی ئەم دوایەی ئەمەریکا وەرگرین کە هەمیشە کێشمە کێشی سەرەکی لە نێوانی پارتی کۆماری و دیمۆکراتدا بوە، ئەوە بوو پاش دوو خولی دەسەڵاتداری پارتی کۆماری بەسەرکردایەتی سەرەک بووش، پاش ئەو کارەساتانەی بەسەر خەڵکی ئەمەریکی هات، پارتی دیمۆکرات بە سەرۆکایەتی ئۆبامە هەڵبژێردرا و مانیفێسەتەکەشی ٥ خاڵی سەرەکی بوو: یەکەم لابەلا کردنەوەی کێشەی فەلەستینیەکان و ئیسرائیلیەکان. دووهەم: داخستنی بەندیخانەی گوانتەنامۆ. سێهەم: کشانەوەی لەشکرەکەی لە عێراق و ئەفغانستان. چوارهەم بە خۆڕاییکردنی سیستەمی تەندروستی و چارەسەری ئەو ٣٩ ملوێن خەڵکەی کە ئەکسێسیان نەبوو بۆ سیستەمی تەندروستی و چارەسەر کردنیان بەبەلاش. پێنجەمیان چاککردنی باری ئابووری ئەمەریکا.
ئۆباما لە داخستنی گوانتەنامۆدا فەشەلی هێنا، مەسەلەی فەلەستینیەکان نەک هەر لابەلا نەبووەوە بەڵکو دوو هەنگاویش بەرەو دواوە گەڕایەوە بگرە تەنانەت ئەمەریکا ئامادە نییە بە پێی پەیمانەکەی ئۆسلۆی ١٩٩٣ ش بڕوات کە فەلەستینیەکان مافی دروستکردنی دەوڵەتی فەلەستینیان بە پێی سنورو قەوارەی فەلەستینی ساڵی ١٩٦٧ هەیەو ئۆرشەلیمی ڕۆژهەڵاتیش ببێتە پایتەختی و هەروەها گەڕانەوەی پەنابەرانیش بەپێی ئەو پەیمانە. ئەوەتا ئێستا ئەمەریکا هەقی ڤیتۆ لە دژی فەلەستینیەکان بۆ ئەو مافەیان، بەکار دێنێت. سەبارەت بە کشانەوەی لەشکرەکەشی لە عێراق و ئەفغانستان، نەک هەر ئەوەی نەکرد بەڵکو بەبڕی ٣٠ هەزاریشی لە ئەفغانستان زیاد کرد. باری ئابوری ئەمەریکاش نەک هەر باش نەبوو بەڵکو قەرزی ئەمەریکاو کورتهێنانی بوودجەیان گەیشتە ١٤ تریلۆن و ٣٠٠ ملیار دۆلاری ئەمەریکی. ڕێژەی بێکاری بە گشتی گەیشتۆتە لە سەدا ٩ و لە نێوەندی لاوانیشدا بەتایبەتی گەیشتۆتە لە سەدا ٢٣ لە سەدا ٢٣. ئەمە جگە لەوەی کە بە سەدەها هەزار کەس بێکارکەوتوە، هەر بە هۆی ئەوەوە بە سەدەها لەو بێکارانە خانوەکانیشیان لە دەستداوە.
هەرچیش مەسەلەی ئەکسێسی ئەو ٣٩ ملوێن خەڵکە بوو بۆ چارەسەر کردن ئەویش وەختێکی زۆرو قسەیەکی زۆریشی ویست هەتا ئەندامانی کۆنگریس قایل بکات بۆ بە ئەنجام گەیاندنی، ئەویش بە نیوە ناچڵی.
خۆ گەر بەریتانیاش بگریت ئەو یاری هەڵبژاردنە پتر لە ١٠٠ ساڵە هەر بە تەنها لە نێوانی پارتی موحافیزین و پارتی کرێکاراندا، بەردەوامەو دێت و دەچێت. لە ساڵی ١٩٨٥ وە کەلێنی نێوانی پارتی موحافیزین و کرێکاران لەسەرجەمی سیساسەتەکانیاندا، لە کەم بوونەوەدایە ، ئەوەش ڕاستی تێدایە گەر بڵێین جیاوازیەکانی نێوانیان زۆر زۆر کەمە. بەڕاستی ئەو وتەیەی کە سەدەیەکە وتراوە: (گەر هەڵبژاردن شتێکی بگۆڕێیایە، ئەوا دەمێک بوو یاساغ کرابوو)، دەقاو دەق ڕاستەو هەر بەڕاستیش دەمێنێتەوە.
لیستی گۆڕان و سەرانی لە تاقیکردنەوەی یەکەمیاندا کە هەڵبژاردن و بەدەستهێنانی کورسی پەڕلەمان بوو، تێشکان، چونکە نەیان توانی کە ئیجباری دەسەڵات بکەن نەک هەر بۆ کردنی تاقە گۆڕانکاریەکی بنەڕەتی، بەڵکو تەنانەت بۆ ئەوەیشی کە خۆشیان دەیانویست، گەرچی ئەو دروشمانەش لە شتێکی ڕوکەش و ناوەرۆک پوچ زیاتر شتێکی تر نیە. بۆ نمونە شەفافیەت لە بوجەی حکومەتدا چیە؟ !!
لە بەریتانیاو ئەمەریکادا پاوەن بە پاوەن یا دۆلار بە دۆلاری بودجە ئاشکرا دەکرێت و لە پەڕلەمانیشدا قسەی تەواوی لەسەر دەکرێت، خەڵکیش دەتوانێت گوێی لێبگرێت یا بیبینێت، بەڵام کەسێک نیە کە بتوانێت ڕای هەبێت یا ڕای لێوەربگیرێت لە چونێتی دابەشکردنیدا، چونکە گەر ڕای خەڵکی بەریتانی وەربگیرێت لەو پارەیەی کە لە ئەفغانستان بۆ هێزی لەشکرو سەربازییان، سەرف دەکرێت، کەس ڕازی نابێت کە ساڵانە ٤.٥ ملیار پاوەند لەوێ و ٧٥٠ ملوێن پاوەند لە لیبیادا سەرفکرێت لە کاتێکدا پارە بۆ خەستەخانەکان و مەکتەبەکان و دایەنگاکان و باخچەو پارکەکان و خزمەتگوزاریەکانی تر قاتییە.
لە ئەمەریکاشدا کە زیاتر لە تریلۆنێک دۆلار تەخانکرا بۆ ڕزگار کردنی بانقەکان لە هەرەس هێنان، لە بری ئەوەی کە بدرێن بە دادگا بە هۆی ئەوەی دەستێکی باڵایان هەبوو لە قەیرانەکەی ٢٠٠٨ دا، هەروەها ٦٠٠ ملیار دۆلاریش لە جەنگی ئەفغانستاندا سەرف کراوە، کەچی لە هیچ کام لەمانەدا پرس بە کەسێک نەکراوە.
با تەماشایەکی ئەو کۆمەڵگا مەدەنییەی یا ئەو حکومەتە مەدەنییە لیبراڵەی کە ئەوان داوای دەکەن، بکەین: بۆ نمونە لە کۆمەڵگەی مەدەنی بەریتانیدا لە ژێر حوکمی لیبراڵدا ٥ ملوێن نەخوێنەوار هەیە، بەشێکی زۆر لە ١١ ملوێن لە ژمارەی خانەنشینکراوان ژیانێکی مەمرەو مەژی دەبەنە سەر، زیاتر لە ٢٠٠ هەزار منداڵ لە ژێر هێڵی برسێتیەوە دەژین، ئاسایش لە کوردوستاندا بەراورد ناکرێت بە ئاسایش لە پایتەختی کۆمەڵگەی مەدەنی کە لەندەنە.
پار دەرکەوت کە پۆلیس لە بەریتانیادا داتاباسەکەیان کە وێنەو ناوی قوتابیانێک کە لە مانگرتنەکان و خۆپیشاندانەکاندا بەشداریان کردبوو فرۆشتەوە بە کۆمپانییاکان تاکو ئەو تۆمارەیان هەبێت بۆ ئاگادار کردنیان لە جموجوڵی سیاسیان، ئەمەش یانی وەرنەگرتنی ئەو لاوانەی کە زانکۆ تەواو دەکەن یا قوتابخانە واز لێدەهێنن، هەر لەو کۆمەڵگە مەدەنیەدا ١٤ ملوێن کامیرای چاودێری هەیە بۆ ٦٠ ملوێن خەڵک، واتە هەر کامیرەیەک بۆ چاودێری کردنی٤ تا٥ کەس.
سەروەری یاساش یانی سەروەری یاسایەک کە پارێزگاری لە پەیوەندی بەرهەمهێنانی کۆمەڵایەتی سەردەم بکات، سەروەری یاسایەک کە لە پێناوی کەڵەکەکردنی زیاتری سەرمایەو قازانجی زیاتردا، سەروەری یاسا لە ناردنی پۆلیس و سیخوڕەکانی حکوموت بۆ ناو ڕیزەکانی برادەرانی ژینگەو، جەمعیات و ڕێکخراوە ئیسلامیەکان و ئەنارکیستەکان، بەڵام لە هەمان کاتدا ئەو یاسایە یاساغی دەکات کە کەسێک بچێتە ناو ڕیزەکانی پۆلیس و دەسگا سیخوڕیکانەوە و میدیاکەشی ڕەجمی دەکات، ئەمە جگە لەوەی ماوەیەک لەمەو پێش پۆلیس بڕیارێکی دەرکرد کە لە گەڕەکەکاندا، لە شوێنی کاردا، هەرکەسێک ناسرا بە ئەنارکست، دەبێت پۆلیس ئاگادار بکرێتەوە لێیان. هەر ٣ هەفتە لەمەوپێش پۆلیس داوای لە مامۆستایان و فەرمانبەرانی زانکۆکان کرد کە ناوی ئەو قوتابیانەی موسڵمانن و ڕیشیان هەیە، کە بێتاقەت دیارن، کە سەردانی سایتە ڕادیکالە ئیسلامیەکان دەکەن، دەبێت ئاگاداری پۆلیس بکەنەوە. هەر ٣ هەفتە لەمەو پێش لە ٥ شارەوانی لەندەندا، لە ڕۆژی ٠٣-٠٩-١١ وە بۆ ماوەی مانگێک هەموو جۆرە خۆپیشاندانێک قەدەغە کراوە. سەروەری یاسا لە بەریتانیا ڕێگا دەدات کە کۆمپانیای ڤۆدۆ فۆن ٦ ملیار پاوەندو ٨٠٠ ملوێن پاوەند تەکسی لەسەرە نەیدات، هەروەها بارکەلی بانق کە بانقێکی جیهانیە تەنها ١٠٠ ملوێن پاوەند باج بدات کە ئەمەش بە ڕێژەی سەدی تەنها لەسەدا ١ دەکات لە کاتێکدا هەر بەپێی ئەو یاسایە بزنس و کۆمپانییە گەورەکان لە سەدا ٢٨ لە داهاتیان، باج دەیگرێتەوە. هەر ئەم یاسا سەروەرە بە رەوای بینی کە بەڕێوەبەرانی بانقەکان و ئەوانەی کە لە بۆرسەکاندا کاریان دەکرد، بە ڕای ئابوری زانەکان، گەورەترین قەیرانی ئابوریان لە ساڵی ٢٠٠٨ دا دروست کرد هیچیان بەرامبەر نەکرێت، کە تا ئێستاش ئەو قەیرانە نەک هەر نەڕەویوەتەوە، بەڵکو هەنذێک وڵاتی زۆر بە خەستی گرتۆتەوە، ئەمە لە کاتێکدا هەر ئەو یاسایە لەم ڕایاتەی ( هەڵچوون) مانگی ئاب کەلە هەندێک لە شارە گەورەکانی بەریتانیادا ڕوی دا و ١٧٣٦ کەسی تێدا دەستگیر کرا، کە هەنێک لەوانە لە ئێستادا دادگایی کراون، لەوانە ٦ مانگ بەندی سەپاند بەسەر یەکێک لەو گەنجانەدا کە تەنها تاوانەکەی بردنی ٣ بوتڵ ئاو بوو کە بایی تەنها ٣ پاوەندو نیو بوو و حوکمی ژنێکی گەنجیشی کە لە گەڵ منداڵەکەیدا دەژی بە جیا لە مێردەکەی، بە ٥ مانگ و نیو دا، کە تاوانی ئەمیش تەنها کڕینەوەی جوتێک پێڵاو بوو لە یەکێک کە لە دووکانێک هێنابویەوە لە کاتی ڕایەتەکەدا. گەنجێکی تریش ٤ ساڵی درا بە تەنگەدا، تاوانبار کرابوو کە گوایە لە سایتەکاندا تەرویجی بە توندو تیژی دابوو. سەروەری و عەدالەتی ئەم یاسایە گەیشتە رادەی بڕینی بیمەی بێکاری وکرێی خانوو بڕیاری دەرکردنی بەشێک لەو باوک و دایکانەی کە لە خانوەکانی شارەوانیدا، دەژین ، کە منداڵەکانیان بەشداری لەو ڕایاتەدا کردوە.
من دەتوانم لە بواری سەروەری یاساو دەبڵ ستادەرێتی کە کورد پێی دەڵێت بانێکەو دوو هەوا، دەیەها نمونەی تر بە دۆکۆمێنتەوە بهێنمەوە، ڕیزی بکەم، بەڵام لێرەدا من دەوەستم.
هەرچی سەبارەت بە گەندەڵیش هەیە لەو وڵاتە مەدەنییەدا من پێشتر بە باسێکی تایبەتی بە دۆکۆمێنتەوە لێی دوواوم، کە پێویست نییە لێرەدا دووبارەی بکەمەوە.
دووهەمیشیان ئەزمونی خڕدانی خەڵک و دەستکردن بە چالاکی سەر شەقام.
بۆ تێشکانی ئەم ئەزمونەشیان پێویستم بەوە نییە کە بە درێژی لەسەری بدوێم. لەلای هەموان ئاشکرایە کە گۆڕان لە بەڕێکردنی ئەم هەنگاوەشدا تێشکان، نەک نەیانتوانی هیچ شتێک لە داخوازیە سیاسییەکانیان بەدی بهێنن، بەڵکو بوونە هۆی لەباربردنی بزوتنەوەی خەڵکیش و بەهێز بوونی زیاتری دەسەڵاتیش.
بێگومان هۆکاری تێشکانی بزوتنەوەکە زۆرە بەڵام هەرە گرنگەکانیان هەندێک لەوانە بوون کە لەسەرەوە ناونوسم کردن، لەپاڵ گردکردنەوەو خەساندنی خەڵکی لە سەرای ئازادیدا، بەکارهێنانی هەمان تاکتیکە کۆنەکان لە شێوەیەکی خەتەرناکدا لەبەکارهێنانی توندوتیژو هەبوونی هەست و ڕۆحی شەڕەنگێزی لە ناو گەلێک لە گەنجاندا، کۆنترۆڵکردنی مایکرۆفۆنی گۆڕەپانەکەو پشتکردنە جەماوەرو هتد.
ئێستاش دەچمە سەر بەشی کۆتایی بابەتەکەم کە داهاتوی لیستی گۆڕانە وەکو ئەم قەوارە ڕێکخراوییەی کە هەیە ، کە بە ڕای من لە بەردەم دووڕییانیکدایە. یەکەمیان مانەوەی بەو شێوەیەی کە هەیە، کە نەک هەر ناتوانێت گۆڕانکاریەکی گەلیک بچوکیش بکات، بەڵکو دەبێت بە بزوتنەوەیەکی کۆنەپەرستانەی ڕێگر وەکو سەرجەمی بزوتنەوە سیاسیەکانی تر بە هەموو چەشنەکانییەوە، لە بەردەم بزوتنەوەی خەڵکیدا، جەماوەریدا، لەبەرئەوەی وەک هەر پێکهاتەیەکی هەرەمی تر ئامانجی سەرەتاو کۆتایی ئەویش هەیمەنە کردنە بەسەر کۆمەڵگەدا، بە جێگە گرتنەوەی ئەوانی تر. سەرئەنجام هەر ڕەخنەیەک لە لیستی گۆڕان بەبێ لێدان لە بنەما هەرەمیەکانی ئەم قەوارە تازەیە ، دەبێتە هۆی خۆشباوەڕکردنی جەماوەر بە لایەنێکی دەسەڵاتخوازی تر.
دووهەمیان دەشتوانێت ببێتە هێزێکی یارمەتیدەرو پاڵپێوەنەری بزوتنەوەی خەڵک، ئەویش بە بانگەشەکردنی فەشەلی خۆیان و دەستکێشانەوەی لیستی گۆڕان و سەرکردەکانیان لە سەرکردایەتی کردنی ئەو بزوتنەوەیە و خۆ بەدەمڕاست زانینیان. واتە پێلێنان لە هەڵەکانیان و لە سەرو هەمووشیانەوە داوای لێبوردن کردن لە جەماوەری ناڕازی سەبارەت بە کۆنترۆڵکردنیان و بە سیاسیکردنی کێشەو داخوازیە کۆمەڵایەتیەکانیان بە کێشەیەکی سیاسی و لەبار بردنی بزووتنەوە ئەسڵیەکە.
من پێموانیە لە بەردەم لیستی گۆڕاندا، وەک پێویست ئاڵترناتیڤی سێهەم سەرهەڵدەدات، ئەوەیش مانای پووکانەوەی گۆڕانە لەم قەوارەو شێوەیەی ئێستایدا. کەواتە هەر ڕێگایەکیشیان بگرێتە بەر یانی پووکانەوەو تیاچوونی لیست و سەرانی گۆڕان لەم قەوارەو شێوەی ئستایدا.