هەموو نەگبەتیەکان لە پشتی بوونیی دەوڵەتەوەن کە ئامرازی سەرەکی سیستەمەکەیە
زاهیر باهیر
22/10/2022
کەمن ئەوانەمان کە لە ڕۆڵی سەرەکی دەوڵەت هەر لە دروستبوونییەوە، بەردەوامبوون و پاراستنی خۆی تا دەگاتە لابرددن و هەڵوەشاندنەوەی، تێدەگەین.
دەوڵەت لە هەر جۆرێکدا بێت بە هەر ناوێكەوە بێت ئەو ئامرازە هەرە سەرەکییەی سیستەمەکەیە کە ڕاگریی و بەردەوامدان و بەرقەراربوونی خودی سیستەمەکە دەپارێزێت. ئەو دامەزراوەیە کە تەواوی وەزیفەکانی سیستەمەکەی لە خۆیدا گردکردۆتەوە، ئەو دەزگەیەیە کە بێ ئەو نەك کارگەیەکی بچوك تەنانەت کۆمپانیایەکی زەبەلاحیش لە بەرانبەر بەگژاچوونەوەی کرێکارەکانیدا ناتوانێت بۆ هەفتەیەك خۆی بگرێت، ئەو ئیدارەیە کە تەواوی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و ئابورییەکانی بە خۆوە و بە یەکدیشەوە گرێداوەتەوە. ئەو هەیکەلە قوچکەییە کە لە سەروی مرۆڤەکانەوە خۆی ڕاگرتووە و بۆ ناو هەموو بەشەکانی کۆمەڵ و کار شۆڕبووەتەوە لەسەر بەرهەمی کار و خوێنی میللەت دەژی . ئەو قەڵایەیە کە پەنای سامانداران و خاوەنداران و زۆرداران و چەوسێنەران و …تد دەدات . دەوڵەت ئەو کەلە زلەیە کە دەیەوێت پارسەنگی هەموو چین و توێژاڵە کۆمەلایەتییەکان بە جۆرێك لە جۆرەکان ڕاگرێت، گوایە دەیەوێت ئارامیی و ئاسایش و دادوەری کۆمەڵایاتیی و هەلی یەکسانی و ئازادیی هەموان بپارێزێت. ئەو دامەزراوەیە کە پۆلیس و سوپا و تۆڕی سیخوڕیی لە خۆیدا کۆکردۆتەوە، ئەو دەزگەیەیە کە دەتوانێت کارئاسایی بۆ مامەڵەی ئابووریانە و سیاسیانە و بازرگانیانە لەڕێگای دیپلۆماسییەت و دانانی یاسا و ڕێسا و ڕۆڵەکانەوە لە سەر ئاستی نیشتمانی و جیهانیی بۆ تەواوی خاوەنداران و سامانداران و بازرگانان بکات. دەوڵەت ئەو برا گەورەیەیە کە دوژمنی میللەتەکەیەتی و دۆست و هاوپەیمانی هاودەسەڵاتان و دەوڵەتانی دیکەیە، دوژمنی ژیان و ژینگەیە.
دەوڵەت، زەبەلاحیی و ڕۆڵە مێژووییەکەیەتی کە وای کردووە کە لە پشت هەموو کارەساتەکانی بەشەرییەتەوە بێت و سەرچاوەیان بێت.
من لێرەدا نامەوێت لە ڕۆلی دەوڵەت بدوێم ئەوەی سەرەوەم هەر وەکو کورتە ناسینێکی دەوڵەت نوسیوە تاکو لەوێوە گەر بە کورتیش بێت بچمە سەر ئەوەی کە دەمەوێت بیڵێم .
ئەوانەمان کە تۆزێك لە ڕۆڵی دەوڵەت بزانن ئەوانەی سەرەوە بە باشی دەزانن بۆیە دەزانن گەر خەبات دژ بە دەوڵەت نەبێت هەرگیز نە دەتوانرێت و نە لۆژکیشی تێدایە کە دژایەتی سیستەمەکە بکرێت. ئەوانەشمان کە ئەو ڕۆڵە گەورەی دەوڵەت نازانین یاخود نایبینن با هەر تەماشای دەسەلاتی هەرێم پایە و مەوقیعەکەی بکەین. بۆ نموونە لە هەر تێگیرانێکماندا لە لایەن ئێرانەوە، تورکیاوە یاخود هەر وڵات و دەوڵەتێکی دیکەوە بێت یەکسەر پرسیار دەکەین و توڕە دەبین و دەڵێین بۆچی دەوڵۆتکەکەی هەرێم هیچ هەڵوێستێکی نییە؟ بۆچی ڕێگا بە تورکیا، بە ئێران، بە حکومەتی مەرکەزی دەدات کە ئەوە بکات؟ بۆچی پەیوەندی نابڕێت لەگەڵ تورکیا و ئێراندا؟ بۆچی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردی بە بێ ڕەزامەندی هیچ دەوڵەت و دەرو دراوسێیەك و ئەوروپا ڕاناگەیەنێت؟ زۆری تر لەم پرسیار و تەگبیرانە بۆ دەسەڵاتی کوردی دەکرێت.
کردنی ئەم پرسیار و تەگبیرانە لە دەسەڵاتداران مایەی بێ ئاگایی وەزیفەکانی دەوڵەتە کە لە سەرەتای ئەم نوسینەدا پەنجەم بۆ ڕاکێشان. دەوڵەت بە بێ ئەرك و فرمانەکانی کە دەستنیشانم کردون بێ گومان کە بێ پرسی ئێمەیە، ناتوانێت ئیدارەی میللەتەکەی بدات یا ڕاستتر کۆنترۆڵیان بکات. گەر بێت و ئەو وەزیفانە بە جێنەهێنێت، ئەو ئەرکانە نەگرێتە ئەستۆی ئەوە بوونی وەکو هەیکەلێکی مردوو دەبێت و دەمێنیتەوە.
بوونی دەوڵەت و مانەوەی مەحاڵە گەر لە پەیوەندیدا نەبێت لەگەڵ دەوڵەتانی دەر و دراوسێی و وڵاتانی دیکەی ناوچەکە و ئەوروپا و هەتا جیهانیشدا. ئەمڕۆ وڵاتێك لەم دونیایەدا نییە بە ئەمریکا و وڵاتانی گەشەکردووی ئابووری دیکەشەوە سەربەخۆبێت. هیچ وڵاتێك نییە ئابوورییەکی سەربەخۆی هەبێت. ئەمەریکا بەو گەورەیەی خۆی وابەستەیەکی گەورەی وڵاتانی دیکەیە زۆر زیاتر لە عێراق و ئێران بەوەوە . ئەو وڵاتانەی کە پێشتر تا ڕادەیەك ڕەنگە لە ڕوی ئابوورییەوە سەربەخۆ بووبێتن کەمبوون و ڕەنگە لە ئەفەریقادا بووبێتن بە دانیشتوانێکی زۆر کەمەوە کە بنەڕەتی ژیانی کۆمەڵایەتیان مانەوەی پەیوەندییە کۆمەڵایەتییە کۆنەکە و تا ڕادەیەك ژیانی کۆمەڵایەتی و هەرەوەزیانەیان بووە.
گەر تەماشای داهات و بەرهەمی هەندێك وڵاتان بکەیت، بۆ نموونە بریتانیا لەساڵانی 50 کانی چەرخی ڕابووردوودا زۆر زیاتر سەربەخۆیی پێوە دیاربووە لە زۆرێك لەبەروبوومی کشتوکاڵی لە سەرجەمی چەشنی دانەوێڵەکان تا دەگاتە جۆری گۆشتەکان تاکو ئێستای. ئەردەن، میسر 70 ساڵ لەمەوبەر پێویستیان بە هێنانی نەك گەنم نەبوو بەڵکو هەناردەیان دەکرد کەچی ئێستا بە بێ هاوردەی گەنمی دەرەوە برسێتی تێیدا بڵاودەبێتەوە.
بە کورتی خەسڵەتی سەرمایەداریی ئاوای کردووە کە دونیای لە لایەکەوە کردووە بە یەك و بێ یەك نەتوانن بژین هاوکاتیش چەوساندنەوە و برسێتی و نەبوونی و جەنگ بە هەموو جۆرەکانی و هەڵکەندنی بەشەرەکانیشی بۆ بەررژوەندی خۆی خولقاندووە تاکو بە بەردەوامی لە دژایەتی یەکدیدا بن و بمێننەوە .
هەرێمی کوردستانیش بەدەر نییە لە وڵاتانی وابەستەی دیکە، ڕەنگە لە زۆر رووەوە بەهۆی ئەو هۆکارانەی کە هەمومان دەیزانین زۆر وابەستەتر بێت لە وڵاتان یاخود دەوڵەتانی دیکە، بێ گومان شوێن و جوگرافیای کوردستان و بەستنەوەی میللەتەکەی بە دەوڵەتانی ترەوە، ئەمانەش بۆخۆیان ڕۆڵی وابەستەبوونی زیاتری هەرێمی خولقاندووە.
وڵاتێك کە لەسەر دەریا نەبێت وڵاتێك لە ناوەوە بەستراوەتەوە بە عێراق و دەوڵەتی عێراقییەوە ، لە دەرەوەی خۆشی بە سنوری تورکیا و سوریا و ئێڕانەوە، ئەمەش یانی هەناردە و هاوردەی هەموو شتێك تەنانەت فڕینی فرۆکە بۆ فڕۆکەخانەکانی دەبێت بە ڕێکەوتن و ڕەزامەندی ئەو دەوڵەتانە بیت، ئەمە جگە لە بوون و وەرگرتنی هەڵوێستی سیاسی جیاواز لە وڵاتانی دیکە، ئەگەر هەیبێت، بۆ خۆی کێشەیەکە. لە وەها حاڵەتێکدا حکومەتی هەرێم باری زۆر خوارەو دەستی لە ژێر باری دەوڵەتانی دیکەدایە. بە واتایەکی دیکە دەبێت قوربانی بە زۆر شت بدات تا دەگاتە قوربانیدانی خاك و هاووڵاتیانی خۆشی بۆ حکومەتانی دراوسێ تاکو بوون و بەرژەوەندی خۆی کە بوون و بەرژەوەندی حیزب و دۆستەکانێتی بپارێزێت. گەر ئەمە تێڕوانینمان بێت نابێت لامان سەیر بێت کە دەستی دەوڵەتی ئێران و تورکیا و هەتا دەسەڵاتی مەرکەزیش ئاواڵابێت بۆ لەناوبردنمان، بەڵکو حکومەتی هەرێم خۆشی بەرگری لە هاووڵاتیانی ناکات.
لەگەڵ وتنی ئەوانەشدا جیاوازییەکی کەم لە هەندێك ڕووەوە لە نێوانی دەوڵۆتکەکەی کوردستان و دەوڵەتانی دیکەدا دەبینین. بەهێزیی وابەستەیی حکومەتی هەرێـم بەو دەوڵەتانەوە و بە قوربانیکردنی میللەتەکەی و قەبوڵکردنی هەموو سازش و خراپییەك جگە لەوەی کە لە بڕگەکانی پێشوودا ناوم هێنان ڕەنگە پەیوەندی بەو گرێبەستە سیاسی و ئابوورییە نهێنانەوەش بێت کە لای ئێمە تا ئێستا شاراوەن کە بوونی هەڵوێستێك لەلایەن دەسەڵاتی کوردییەوە بەرانبەریان ئیمتیازی ئێکجار گەوەرە و دەسەڵاتیشیان لە دەست بچێت.
ئەنجامگیریی:
جیاوازی هەیە لە نیوانی دەوڵۆتکەی کوردستان و عێراقدا، هەر ئاواش جیاوازی لە نیوانی دەوڵەتی عێراقی و ئێرانی و تورکی و ئەورپاوە لەڕوی گەشەی ئابوورییەوە ، لە ڕوی پێشەوجوونی پیشەسازییەوە هەیە، کە ئەم گەشەیەش بە خەستی لەسەر سیاسەتی دەوڵەت هەر دەوڵەتێك بێت ڕەنگ دەداتەوە. واتە هێزی سیاسەت و دیپلۆماسییەتی دەوڵەت لە هێزە ئابوورییەکەیدا خۆی چڕکردۆتەوە، چەندێك لە ڕووی ئابوورییەوە بەهێز بێت ئەوەندەش لە ڕوی سیاسییەوە بەهێز و دامەزراو دەبێت . لەگەڵ بوونی ئەو بەهێزی و گەشەی ئابوورییەیدا و بەرژەوەندییەکانی بەڵام پرسیارێك لەسەرە ڕێیەتی : قازانجی ئەو گەشە ئابووریە و بەرژەوەندییەکەی بۆ کێ و بۆ چ چینێكە؟*
لەگەڵ وتنی ئەوەشدا هێشتا ئەو دەوڵەتانە ناتوانن لە وابەستەیی دەرچن. لەم شەڕەی ڕوسیا و ئۆکرانیادا بە باشی گرێدراوییان بە یەکەوە و بەڵگەی وابەستەیی هەموویان بەوی تریانەوە دەردەکەوێت. ئابلوقەی ئابووری لەسەر یەکدی و بایکۆتی کاڵای یەکدی گومانێكی سەبارەت بەو ڕاستییە نەهێڵاوەتەوە . ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت هەتا دەوڵەت و دەوڵەتداریی بمێنێت وابەستەیی دەمێنێت هەرگیز خودکیفایەت [ئیکتیفای زاتیی ] وجودی نابێت، نەك لەبەر ئەوەی کە ناتوانرێت ئەوە ڕووبدات یاخود ڕوودانی مەحاڵە، بەڵکو لەبەر ئەوەی کە دەوڵەت و کۆمەڵەکان لە چوارچێوەی سیستەمێکدان کە مەبەستی سەرەکی دابینکردنی پێداویستییەکانی ژیانی خەڵکەکەی نییە بەڵکو قازانج و سەرمایەیە. ئەوەشی کە ئەمە دەستەبەر دەکات ڕووت و ڕەجاڵی کۆمەڵ و بەردەوامبونێتی، ڕوودانی جەنگ و گرانی و بێ کاری و لیستێك لە نەگبەتییەکانی ترن.
بۆ ڕزگاربوون لە وابەستەیی، ڕزگاری تەواوە لە دەسەڵات و دەوڵەت و دەوڵەتمەداریی و کۆمەڵی قوچکەیی. واتە ڕزگاربوونە لە پایە هەرە سەرەکییەکەی سیستەمەکە و پایەکانی دیکە و هێزە تاریکەکان کە لە خزمەتی مانەوەی سیستەمەکەدان.
ڕزگاربوونە نەك هەر لە دەوڵەت بەڵکو لە کۆمەڵی مەدەنی هەنووکە و ڕێکخستنەوەی، کە زۆرێك لە چەپەکان و خەڵکانی دەرەوی ئەوانیش ئاواتەخوازی کۆمەڵی مەدەنی و دەوڵەتی لیبراڵن. کۆمەڵی مەدەنی یانی کۆمەڵێك کە یاسا سەرەوەر و باڵادەست بێت بۆ چەوساندنەوەی کرێکاران و هەژاران، بۆ زیادکردنی سەرمایە و سەرمایەداران، بۆ هەموو ئەوانەی کە پێشتر باسم کردن. کۆمەڵی مەدەنی یانی کۆمەڵێك کە تاکەکانی دەست بە كڵاوەکەی خۆیەوە بگرێت و هەقی کەسی نەبێت، کۆمەڵی مرۆڤی دابڕاو لە یەکدی و مشتە لە گوێی خاوەنکار و دەوڵەت. کۆمەڵی مەدەنی یانی کۆمەڵی پێشکەوتوی تەکنەلۆجیای پیشەسازیی و کردنی فەردەکانی بە ڕۆبۆت، بوونی یاسای خراپتر لە دانانی باجی زۆر لەسەر خەڵکانی ئاسایی و زەحەمەتدانی زیاتریان لەسەر کار و ناڕەحەتکردنی زیاتری ژیانیان، کە زۆر بە چڕی پاشکۆ و وابەستەیە و دوورە لە سەربەخۆییەوە ، دوورە لەبەیەکەوە ژیانی کۆمەڵایەتی و هاودەردی و هاوخۆشی یەکدییەوە.
ڕزگاربوون لە وابەستەیی سەربەخۆییە لە دەستەبەرکردنی بەیەکەوە ژیانی کۆمەڵایەتیی و بە کۆمەڵیکردنەوەی ئابوورییە، بە خولقاندنی یەکسانی و ئازادیی بۆ هەموان و دادوەری کۆمەڵایەتیی و دۆستایەتی ژیان و ژینگە، بە هەڵوەشاندنەوەی کاری کرێگرتە بە دابینکردنی تەواوی پێویستییەکانی تاک، بە دروستکردنەوەی مرۆڤ و ڕێکخستنەوەی کۆمەڵ ، بە دابڕانی مرۆڤ و کۆمەڵ لە هەموو خەسڵەتێکی نەگریسی مرۆڤ و کۆمەڵی هەنووکەی ژێر سایەی دەسەڵات و سیستەمەکە.
……………..
*لە 9/04/2014 وتارێکم لەژێر ناونیشانی ” ئایا پەرەسەندن و پێنانە کۆمەڵگەی مەدەنی بە واتای ئاسوودەیی و خۆشگوزەرانیی ھاوڵاتییەکانێتی؟ لەو وتارەدا پەنجەم بۆ ئەوە ڕاکێشاوە ، بۆیە بە پێویستی نازانم کە چی تر لەسەر ئەوە بنوسم . گەر دەتەوێت وتارەکە ببینیت ، تکایە کرتە لەسەر ئەم لینکەی خوارەوە بکە :
http://www.zaherbaher.com/ئایا-پهرهسهندن-و-پێنانه-كۆمه