ئازادی و دیمۆکراتی لە بریتانیا، بەڵگەکان لە زمانی خۆیانەوە
سروشتی حوکمڕانی و دەسەلات لە هەموو شوێنێکدا هەر وەک یەکە ، ئەوەی کە وەك یەك نییە جیاوازی پاوەری خەڵک و حەشاماتەکەیە کە جیاوازی نێوانی حوکمەکان وڵاتەکان دروست دەکات، ئەو بالانسەی وەرگرتووە کە ناهێڵێت دەسەڵات ئەوەی کە دەیەوێت بیکات.
ئەمڕۆ ڕۆژنامەی گاردیانی بریتانی وتارێکی بڵاوکردوە بە ناوی ” خورپە [ شۆك]’ قەبارەی فایلە نهێنییەکانی حکومەتی بەریتانیا لەسەر ڕەخنەگران ئاشکرا بوو”
دەڵێت: ئەو دۆسیانەی لەلایەن 15 بەشەوە لە وەزارەتەکان کۆکرانەوە دوای پشکنینی چالاکییەکانی سۆشیال میدیا بۆ پشکنینی ئەو کەسانەی کە بانگهێشت کراون بۆ قسەکردن لە بۆنە فەرمییەکان.
لە بەر گرنگی وتارەکە وەرمگێڕایە سەر زمانی کوردی بۆ بەرچاوڕۆشنی زۆرێك، تاکو لە لێدانی دەهۆڵی دیمۆکراتی و ئازادیی لە بریتانیا بەئاگاببنەوە.
زاهیر باهیر
19/11/2023
دەقی وەرگێڕانی وتارەكە :
پانزە وەزارەتی حکومەت چاودێری چالاکیی ڕەخنەگرانەی سۆشیال میدیای کەسەکان دەکەن و “فایلە نهێنییەکان”یان کۆکردۆتەوە بۆ ئەوەی لە بۆنە گشتییەکاندا ڕێگرییان لە قسەکردن لێبکەن.
بەپێی ئەو ڕێنماییانەی کە لە هەر بەشێکدا ئەوانەی ویستویانە قسە بکەن چاودێری کراون و پاشخانیان پشکێنراوە، لەوانە: بەشەکانی تەندروستی، ڕۆشنبیریی، میدیا و وەرزش، و ژینگە، خۆراک و کاروباری گوندەکان. بۆ ئەمانە ئاگەداری قسەکەرانی پسپۆڕ لەلایەن بەرپرسانەوە دەکرێن کە ئەکاونتەکانیان لە تویتەر و فەیسبووک و ئینستاگرام و لینکیدئین بپشکنن. هەروەها چاودێران ڕاسپرراون کە گەڕانی گووگڵ لەسەر ئەو کەسانە ئەنجام بدەن، لە بەکارهێنانی زاراوەی تایبەت وەک “ڕەخنە لە حکومەت یان سەرۆک وەزیران. ” ڕێنماییەکانی حکومەت بۆ ئەوە دانراون کە هەر کەسێک لە سێ بۆ پێنج ساڵی ڕابردوو ڕەخنەی لە حکومەت گرتبێت، نەتوانێت لە کۆنفرانس و بۆنەی دیکەدا کە حکومەت ڕێکی دەخات قسە بکات.
لە مانگی ئەیلولدا، ڕۆژنامەی ئۆبسێرڤەر ئاشکرای کرد کە چۆن سێ قسەکەری پسپۆڕی پەروەردەی منداڵانی سەرەتایی بۆیان دەرکەوت کە وەزارەتی پەروەردە هەوڵی داوە بانگهێشتنامەکانیان هەڵبوەشێنێتەوە بۆ ئەوەی لە بۆنە و ئاهەنگەکاندا قسە بکەن کە لەلایەن حکومەتەوە پارەیان بۆ دابین دەکرێت، چونکە دەرکەوتووە کە ڕەخنەیان لە سیاسەتی حکومەت گرتووە.
لەو کاتەوە زۆرێک لە پسپۆڕانی پەروەردە و ستافی قوتابخانەکان فایلەکانی پۆستە گرینگەکانیان لە سۆشیال میدیا کە لەلایەن ئەو بەشەی وەزارەتەوە هەڵگیراون لا ئاشکرا بووە. بەڵام ئێستا ڕوون بووەتەوە کە ئەم پراکتیزەیە لە سەرانسەری حکومەتدا بەربڵاوە و ڕەنگە ژمارەیەکی زۆر لە تاکەکان بکاتە ئامانج. قەبارەی چاودێریکردنەکە لەلایەن پسپۆڕانی مافی مرۆڤ لە کۆمپانیای یاسایی Leigh Day ئاشکراکرا و لەگەڵ ڕۆژنامەی ئۆبسێرڤەردا هاوبەشکرا.
ئاشکراکردنەکان شەرمەزارکەرێکی گەورە دەبن بۆ پارتی پارێزەران ( حیزبی حاکم) کە بەردەوام بانگەشەی پاڵپشتیکردنی ئازادی قسەکردن دەکات و ڕەخنەی توندی لە زانکۆکان گرتووە کە ڕێگەیان بە خوێندکاران داوە ئەو پسپۆڕانەی کە ویستویانە قسە بکەن کە لەگەڵیاندا ناکۆکن “بێ پلاتفۆرم” بکەن .
تێسا گریگۆری، کە بەشێکە لە نوسینەگەی Leigh Day کە لانیکەم کەیسی دوو پسپۆڕی گرتۆتە دەست و ڕێکاری یاسایی دژی حکومەت دەگرێتەبەر، وتی: “پێدەچێت ئەمە کاریگەری لەسەر ژمارەیەکی زۆر لە کەسەکان هەبووبێت، کە زۆربەیان نازانن فەرمانبەرانی حکومی فایلی نهێنییان بۆ کردوونەتەوە. ئەم جۆرە کارانە لە ڕادەبەدەر مەترسیدارن. ” گریگۆری پێداگری دەکات کە ئەم پشکنینە شاراوانە نایاسایین، پێچەوانەی یاساکانی پاراستنی زانیارییەکانن و ئەگەری پێشێلکردنی یاساکانی یەکسانی و مافەکانی مرۆڤن”.
دان کاسزێتا، پسپۆڕی چەکی کیمیایی، لە مانگی نیساندا بانگهێشتی وتارێکی سەرەکی لە کۆنفرانسی بەرگری بەریتانیادا نەکرا، دوای ئەوەی بەرپرسان پۆستەکانی سۆشیال میدیایان دۆزیەوە کە ڕەخنەی لە وەزیرانی حیزبی موحافیزین (تۆری) و سیاسەتی حکومەت گرتبوو لەسەر کۆچبەران. ناوبراو لەم کۆتایی هەفتەیەدا بە ڕۆژنامەی ئۆبسێرڤەری ڕاگەیاندووە کە 12 کەسی دیکە دەناسێت کە بەڵگەی هاوشێوەی لیستی ڕەشی حکومەتیان ئاشکرا کردووە، کە زۆربەیان لە قسەکردنی ئاشکرا دەترسن. وتی زۆری تر هەن کە بێ ئاگان و نازانن کە بە نهێنی دەپشکێنرێن. وتی: تەواوی قەبارەی ئەم خورپەیە (شۆککەر) ڕەنگە بە تەواوی نەزانرێت، بەڵام من بەختەوەر بووم کە بەڵگەی ڕوون و ئاشکرام پێدرا، بەڕاستی زۆر ترسناکە.“
کاسزێتا Leigh Day ی بەکرێ گرت بۆ ئەوەی حکومەت بباتە پێداچوونەوەی دادوەری، ئەمەش بووە هۆی ئاشکراکردنی بەڵگەکان لەسەر سیاسەتەکانی چاودێریکردنی، و دواجاریش لە مانگی ئابدا ئەوە پشتڕاستکرایەوە کە 15 وەزارەت ڕێنماییاکانیان کە پێشتر دانرابوو بۆ چاودێریکردن کشاندەوە خودی ئۆفیسەکان سەرپشککران بۆ پێداچوونەوە بەم کارانەی ئۆفیسی کابینەی حکومەتدا . ئەو لە مانگی تەمموزدا داوای لێبوردنی گشتی پێگەیشت، کاتێك کە کەیسەکەی بردەوە. “من ئەرکی بێلایەنی ناگرمە ئەستۆ. هەروەها وتیشی لەوەشدا بێ لایەن نیم “ کە هەوڵدان بۆ درێژکردنەوەی یاسای خزمەتگوزاری شارستانی بۆ من بە تەنها، چونکە تەنها بڕیار بوو لەگەڵ ئامادەبووانێک قسە بکەم بە ئامادەیی مشتێک فەرمانبەری حکومی. ئەوە تەواو هەڵەیە. من ترۆتسکییەکی شۆڕشگێڕ نیم.”
ڕۆژنامەی ئۆبسێرڤەر وردەکارییەکانی ڕێنماییەکانی چاودێریکردنی بینیوە کە لە چەند فەرمانگەیەکی حکومەتدا بەکاردەهێنرێن.
Defra کە کورتەی Department for Environment, Food & Rural Affairs – بەشیی بزنس و بازرگانی پێیان لەوە نا و ڕایانگەیاندووە کە جگە لە گەڕان بەدوای سۆشیال میدیادا، پێویستە بەرپرسان پشکنینی پاشخانی گووگڵ بکەن و زاراوەی گەڕانی بەسوود بریتی دەبێت لە “ڕەخنەگرتن لە حکومەت یان سەرۆکوەزیران“ .
DCSM کە کورتەی The Department for Digital, Culture, Media & Sport پێشنیاری کرد کە “لانی کەم پێنج بۆ 10 لاپەڕەی ئەنجامەکان” ببینرێت کە ماوەی سێ بۆ پێنج ساڵ کونییەی کەسی قسەکەر ئاشکرا دەکات . بەڕوونی بە بەرپرسانی وتووە بۆ هەڵگرتنی فایل لەسەر تاکەکان هەڵبگرن و دەڵێت: “دڵنیابە ئەم زانیاریانە تۆمار دەکەیت بۆ ئەوەی لە داهاتوودا ئاماژەی پێبدرێت”
DfE ڕێنمایی تایبەتی هەبوو بۆ پشکنینی وتاردەرانی لە ناوەندە بەهێزەکانی تۆڕێک بۆ ستافی دایەنگاکان لە سەرانسەری ئینگلتەرەدا. ڕێنماییەکە دەڵێت ئەگەر کەسێک ڕەخنەی لە DfE یان سیاسەتەکانی ساڵانی سەرەتایی DfE گرتبێت، “بەشداریکردنی ئەم کەسە لە قسەکردن … بەدووری نازانرێت کە قسەکان گونجاو بێت“. ئەگەر کەسێک کۆمێنتێکی باشی لەسەر پۆستی نەرێنی کەسێکی تر کردبێت ئەوا ئەویش “قسەکردنی نەگونجاوە“.
ڕێنماییەکانی بەشەکانی DfE کە لەلایەن ئۆبسێرڤەرەوە بینراوە، پێشنیاری گەڕانێکی گووگڵی کردووە لەسەر وتاردەرانی کەسەکان کە دەگەڕێتەوە بۆ پێنج ساڵ لەمەوبەر و هەروەها پشکنینی سۆشیال میدیا.
کارۆلین ویلسۆن پالۆ، بەڕێوەبەری یاسایی لە کۆمپانیای پرایڤاسی نێودەوڵەتی کە چەندین مانگە لێکۆڵینەوە لە چاودێریکردنی سۆشیال میدیا دەکات لەلایەن حکومەتەوە، وتی: ئەگەر حکومەت خەڵک دەخاتە لیستی ڕەشەوە بەهۆی بەکارهێنانی مافی ئازادی دەربڕینیان بە شێوەیەکی زۆر دروست ئەوا ئەوە زۆر مەترسیدارە .” ئاماژەی بەوەشکردووە، هەوڵی هاوبەش بۆ گەڕان بەدوای زانیاری نەرێنیدا بەم شێوەیە چاودێری ئاراستەکراو و ڕاستەوخۆیە”.
لۆرد واڵاس، هاوتای پارتی دیموکراتی لیبراڵ لە سالتەر، کە دوای ئەوەی کاسزێتا خرایە لیستی ڕەشەوە، دیبەیتێکی لە لۆردزدا سەبارەت بە پشکنینی سۆشیال میدیای حکومەت ساز دا، وتی: “ئەمە تێڕوانینێکی ترسناکە کە تەنها ئەو کەسانەی لەگەڵ تۆ هاوڕان دەبێ بەشدار بن لە گفتوگۆکانی سیاسەتد .” ئاماژەی بەوەشکرد، پسپۆڕانی پشکنین “پێچەوانەی هەمەچەشنی و گشتگیرییە” و “بەفیڕۆدانی کاتێکی گەورەی فەرمانبەرانی حکومییە“. جۆنەسەن وۆڵف، مامۆستای بەهاکان و سیاسەتی گشتی ئەلفڕێد لاندێکەر لە زانکۆی ئۆکسفۆرد دەڵێت: “ڕەتکردنەوەی بەشداریکردن لەگەڵ تەحەددا، نیشانەی لاوازییە. وە ئەوە نمایشێکی گەورەترە لە ناسکی و لەرزۆکی، یان خۆبەزلزانین، یان هەردووکی، کە ڕەتکردنەوەی گوێگرتن لە خەڵک لەسەر پرسێک چونکە ڕەخنەیان لە تۆ گرتووە لەسەر پرسێکی تر.”
سمیتا جەمدار، هاوبەشی کۆمپانیای یاسایی شکسپیر مارتینۆ کە ئامۆژگاری زانکۆکانی کردووە سەبارەت بەوەی چۆن نەکەونە بەر گاڵتە و قسەلۆك لە خوێندنی باڵای نوێی حکومەت “ئەستێرەی ئازادی قسەکردن”، وتی: ” هەبوونی دەبڵ ستاندار لێرەدا سەرسوڕهێنەرن ” وتەبێژی فەرمانگەی ئەنجومەنی وەزیران وتی: “وەک ئەوەی خەڵک چاوەڕێی دەکەن، ڕووداوەکانی خزمەتگوزاری شارستانی دەبێت بێلایەنی خزمەتگوزاری شارستانی ڕەنگبداتەوە”. ئاماژەی بەوەشکرد: حکومەت پابەندە بە پاراستنی ئازادیی قسەکردن. ئێمە پێداچوونەوە بە ڕێنماییەکان دەکەین و بۆ ماوەیەکی کاتی ڕێنماییەکانمان کشانۆتەوە بۆ ئەوەی ڕێگری لە هەر لێکدانەوەیەکی هەڵە بۆ ڕێساکان نەکرێت”.