ڕۆژئاوا، ئەزموونێکی نوێ،…
باشترین نموونەیەکە لە بڕواکردنە سەرخۆ لەبەرگریی و خۆڕاگریی*[1].
20/5/2014
بەرلەوەی بچمە ناو باسەکەمەوە دەمەوێت ئەوە بە خوێنەری کورد ڕابگەیەنم کە ئەوەی لێرەدا دەیخوێننەوە، بەرئەنجامی گەشتێکی دوو هەفتەیی خۆمە لەگەڵ برادەرێکمدا کە لە مانگی ئایاردا بۆ ڕۆژاوای کوردستان، کردمان، لە بینینی هەر هەموو دەزگە کۆمەڵایەتییەکان و بەرپرسانی ئەو دەزگانە لە سەرۆکی ئەنجومونی تەشریعی و تەنفیزی و قەزایی و گەلێک لە بەرپرسانی دیکەی وەکو بەرپەرسی کاری جەنگی و بەرگریی، کاروباری ناوخۆ، پەروەردە و ڕۆشنبیریی و تەندروستی و چارەسەر و دادگا و لیژنەی باڵای پەیوەندی دیبلۆماسی و بەرپرسانی دەزگەی ئاسایش و لیژنەی باڵای بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیمۆکراسی “تێڤدەم” و نوێنەران و چالاکوانانی ئەنجوومەنەکان، لیژانەکان بە لیژنەی مافی مرۆڤ و کارمەندانی کەناڵی تەلەفزوێنی ڕوناهی و مەڵبەندی ڕۆشنبیری و هەندێک لە ڕۆشنبیران و نوسەرانی دیکە و زۆری تریان، کەمن وەکو بینەرێکی ئەو بارودۆخە و بیسەرێکی ئەو کەس و لایەنانە، بێ هیچ به‌که‌مگرتنێك و زیادپێوەنانێک، دەیانگێڕمەوە.
دووهەمیش، ئەوەی کە لێرەدا باسیاندەکەم، کە وەکو شاهیدێکی بەرچاو بینومن تەنها و بە تەنها ڕەنگدانەوە و کاردانەوەی ئەم ساتە مێژووییە کە لە ئێستادا کۆمەڵگەی ڕۆژئاوای کوردستانی پیادا تێدەپەڕێت، کە لە بارودۆخێکی ئاوا سەختدایە، گەر بە چاوی خۆت نەیبینێت، وێناگرتنی نیمچە مەحاڵێکە. لێرەشەوە دەمەوێت ئەوە بڵێم کە پێشبینیکردنی بارودۆخەکە و داهاتوی ئەو خەڵکە خۆڕاگرەی ئەم بەشەی کوردستان ، نەک هەر کارێکی گەلەك ئەستەمە، بەڵکو قسەکردن لەسەری، بێ ڕەچاوکردن و هەڵسەنگاندنی سەرجەمی زروفە ناوخۆیی و دەرەکییەکان، کارێکی ئێکجار گرانیشە.
ئەزموونێکی نوێ لە ناوچەکەدا:
ڕاپەڕینی خەڵکی و سییاسەتی و دروستی هەموان بە هەردوو باڵەسەربازییەکەشەوە، نەک ڕۆژئاوای بە پێچەوانەی ڕوداوی بەهاری عەرەبی برد، بەڵکو ئەزموونێکی ئاوای نوێشی بۆ سەرجەمی گەلانی ناوچەکە، ئافریندەکرد کە شیاوی چاولێکردن و ستایشکردن و بە هەند وەرگرتنە، تا ئەو ڕادەیەی کە تەواوی قسەو باسی پڕوپووچانەی تەنانەت سەرجەمی تاك و ڕێکخراوە ڕامیارییەکانی وڵاتانی ئەوروپاشی ڕەواندەوە کە کەوتونەتە بەردەم هەژموونێکی ئاوای ماسمیدیای لیبراڵ و دەزگە سیخوڕییەکانی دەوڵەت، کە گوایە گەر دەوڵەت و دەزگە داراییەکان و سەرمایەداران نەبن، ئیدی ژیان گەر نەشوەستێت ئەوە بە دڵنیاییەوە دەبێتە فەوزا و پشێوی.
لە هەڵسەنگاندنی بارودۆخێکی ئاوادا و لە کاتێکدا کە ئەزموونی ڕاپەڕین و ” بەهاری عەرەبی” جگە لە سەلماندنی ئەوەی کە خەڵکی خاوەنی ئەو هێزە لەبننەهاتووەن کە لە ڕووداوەکاندا پاڵەوانی مێژووین، بەڵام لە دەرئەنجامەکاندا مەرج نییە کە ئەوەی کە خواستیانە و خوازیاریبوون بێتەدی، شتێکی دیکە نەبوو. جگە لەم خاڵە ” بەهاری عەرەبی” بەرهەمهێنەری شتێکی گەلێک پێچەوانەی ئامانجەکانی خەڵکی بوو. خاڵێکی دیکەی تێڕوانین لە ئەزموونی ڕۆژئاوا، گەر بمانەوێت ڕووداوەکان وەك خۆیان ببینین، دەبێت خۆبەدوورگرتنمان بێت لە تێڕوانینی ئایدۆلۆجییانە، کە پێشهات بەیەك کۆمەڵە پێشبینی و چارەسەری حازری نێو پەرتوکەکان و بیروڕای دۆگمایانەوە لەم بەسەرهاتە، دێنە مەیدانەوە، کە نەك هەرگیز ناتوانیین لەو هەل و مەرجە مێژووییانە تێبگەین کە بوونەتە هۆکارەکانی روودانی ئەو ئەزموونە، بەڵکو هەرگیزیش وانە و سوودوو کەڵکیشی لێوەرناگرین.
تایبەتمەندییەکانی ئەم ئەزموونە و ئەو بناغانەی کە دەیخەنە قاڵبی ئەزموونێکی نوێوە گەلەکن، بەڵام من لێرەدا هەوڵدەدەم هەندێکیان دەستنیشان بکەم و زۆر بەکورتی لە سەریان بنوسم.
یەکەم: پەیەدە :
پەیەدە وەکو پارتێکی هاوچەرخ و هێزێکی گەورە کە خاوەنی تەواو بەرنامەیەکن کە لە غیابی دەسەڵاتی مەرکەزییدا ئەمان دەبێت چی بکەن و چۆن ئەو بۆشاییە پڕ بکەنەوە، بۆیە ئەمان لە بواری بەڕێوەبردنی کۆمەڵ-دا بەرنامەیەکی سەرومڕیان بە هەموو کەموکوڕییەکانییەوە، لە کاتی هاتنە پێشەوەی ئەو هەل و مەرجەدا، هەبووە. گرنگیی و وردبینی ئەم پارتە لەوەدا بووە کە بەرنامەیەکی تەواویان بۆ ڕێکخستنی کاروبارەکانی کۆمەڵ پێش دروستکردنی دەزگەیەکی خۆجێی کە جۆرێک لە فەرمانڕەوایی گەل بکات، لە دروستکردنی لیژان و کۆمیتەی بچوک و گەورە، هەبووە. بۆ ئەم کارەش سەرەتا هاتوون پرۆژەیەکیان لە ژێر ناوی “تێڤدەم” یاخود ” بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیمۆکراسی” دروستکردووە.
ئەم دەزگەیە خاوەنی پرۆژەیەك بووە کە توانیوێتی تانوپۆی خۆی بۆ نێو سەرانسەری توێژە کۆمەڵایەتییەکان لە هەموو شار و شارۆچکە و زۆر گونددا لە بواری کاروباری ڕۆژانەدا، شۆڕبکاتەوە. لەو لیژنانەش: لیژنەی ئابوریی، لیژنەی پێکهاتن و پێکهاتنەوە (صوڵح)، لیژنەی یارمەتیی، کۆموونەکان، ئەنجوومەنی خانەوادەی شەهیدان، لیژنەی ژنان و لیژنەی فەرهەنگ و ڕۆشنبیریی و لیژنەی لاوان و گەلەك لیژنە و کۆمیتەی دیکە. بۆ ئەمەش لە هەموو شارێك و گوندێکی گەورەدا ” ماڵی گەل” یان، دروستکردووە. ئەم لیژنانە کاریان لەسەر پڕکردنەوەی بۆشاییەکانی نێو ژیانی کۆمەڵی کوردستان لە هەر یەکێک لەو کانتۆنانەدا، کردوە، کە لە ڕاستیشدا ‘تێڤدەم’ توانیوێتی ڕۆڵیکی زۆر کاریگەرانە ببینێت بەتایبەت دوای ئەوەی کە هێزی سوپای ئەسەد لە دەڤەرە کوردییەکان لە ژێر فشاری هێزەکانی کوردا بەناچاری کشایەوە، بەڕودانی ئەمەش یانی دروستبوونی پشێویەکی زۆر کە لە دۆخێکی ئاوادا و لە غیابی دەسەڵاتێکدا، کۆمەڵ ڕووبەڕوی مەترسییەکی گەورە لە هەموو بوارەکانی ژیاندا دەبێتەوە. ئەمەش ئەو ڕاستییە دەگەیەنێت کە ئەمانە و بارودۆخە سیاسی و کۆمەڵایه‌تی و ئابورییەکە، پەیەدەی ناچار کردووە، کە دەبێت بەرنامەیەکی عەمەلییان هەبێت، کەواتە دروستبوونی ‘تێڤدەم’، گەرچی پێشینە چەند ئایدیایەکی یارمەتیدەر هەبووە، بەڵام لە ڕاستیدا خولقێنەری ئەو زروفە چاوەڕوان نەکراوە ، بوو.
دروستبوونی “تێڤدەم” ، بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیمۆکراسیی، لەو بارودۆخەدا، زۆر کارامانە و بەپەلە پڕۆژەکەیان خستەگەڕ و توانیویانە کە بەر لە کارەساتی پشێوی و هەڵوەشاندنەوەی بەهاکانی کۆمەڵ لەو سەردەمە ئاڵۆز و ناسکەدا، بگرن.
بە ڕای من لە بەئەنجام گەیاندنی ئەو پڕۆژەیە سێ هۆکاری سەرەکی لێرەدا ڕۆڵی گرنگیان هەبووە. یەکەمیان: ئیرادەی پتەویان بووە کە بڕوایان بە جێبەجێکردنی پرۆژەکەیان، هەبووە. دووهەمیان: ئامادەیی تەواوی تاکەکانی ئەو کۆمەڵگەیە کە خۆبەخشانە لە هەموو بوارەکاندا کار بکەن ” مامۆستایان، کارمەندان و کرێکارانی خەستەخانەکان، شارەوانییەکان، دەزگە خزمەتگوزارییەکانی دیکە، تەنانەت پۆلیسی هاتووچۆش”. بە کورتییەکەی چوونەوە سەرکارە پێشینەکەیان، بەڵام بێ هیچ بەرامبەرییەک، واتە موچەیەك لەلایەن تێڤدەم و دواتریش ئیدارەی خۆجێییەوە. سێهەمیش: دروستکردنی لەشکری بەرگریی لە هێزی ئاسایش و هێزی “یەپەگە” ، یەکینەکانی پاراستنی گەل و هێزی ” یەپەژە” یەکینەکانی پاراستنی ژنان ، کە ڕۆڵێکی یەکجار کاریگەرییان، هەبووە لە هەل و مەرجێکی ئاوا ئاڵۆزدا، لە بەرگرتنی هەرەسهێنانی کۆمەڵی کوردستان، بە هەمووپێکهاتەکانییەوە.
تێڤدەم بە هەموو کەم و کوڕییەکانییەوە، هاوکارێکی گرنگی دۆخە بابەتییەکەی ئەو دەڤەرانە، جەزیرە و کۆبانی و عەفرین، بووە و دیسانەوەش لە خولقاندنی ئەو دەزگە خۆجێییەی کە ئێستا هەیە، ڕۆڵێکی گەورەی بینیوە.
دووەم: دروستکردنی دەزگەیەکی خۆجێییە:
ئەم دەزگەیە دەتوانرێت گەلێک ناوی لێبنرێت، وەکو ئیدارەی خۆجێی، نیمچە دەوڵەت، ئەنجوومەنی ڕێکخستنی کاروبارەکانی خەڵکی لەو بەشەی سوریادا.
لای من چ ناوێك بۆ ئەو دەزگەیە دادەنرێت گرنگ نییە، چونکە نە لە دەسەڵاتی و نە لە سروشتی پێکهاتەیی ئەو لە دین و نەتەوە جیا جیاکان و نە چینایەتییەکەی و نە لە چالاکی و ئەنجامدانی کاروبارەکانی و نە لە چونێتی شێوەی بەڕێوەبردنیەکەی، ناگۆڕێت، بەڵکو ئەوەی کە گرنگە، ئەم دەزگەیە نوێنەرایەتی سەرجەمی پێکهاتەی کۆمەڵی کانتۆنی جەزیرە لە کورد و عەرەب و تورکمان و شیشانی و سریانی ( ئاشوری، ئەرمەنی وکلدانییەکان) و هەروەها دین و مەزهەبە جیاوازەکان، دەکات. سەرەڕای ئەمەش ئەم دەزگەیە توانیوێتی بەشێکی زۆر لە پارتە سییاسییەکان لەو دەزگەیەدا کۆ بکاتەوەو هەریەکەیان سەرەگوریسێک لەوێدا بگرنەدەست و لێبڕاوانە لە دەزگاکانی (تەشریعیی، تەنفیزیی، قەزایی) دا، کاربکەن، بە ڕەچاوکردنی جێندە و نەتەوە و دینە جیا جیاکانیش، لە بەرپرسییدا، ئەمانە و جگە لە هەبوونی سیستەمی هاوسەرۆکی و بریکاری پۆستەکان، کە ئەم هاوسەرۆکییانەش لە ڕێگەی دیمۆکراسی ڕاستەوخۆە هەڵدەبژێرێن و هەموو کاتێکیش دەتوانرێن گەر پێویستیکرد، لاببرێن.
ئەم دەزگەیە لە ماوەیەکی کەمتر لە ٤ مانگ بە یارمەتی “تێڤدەم” توانیوێتی گەلێک کاری گرنگ ئەنجامبدات، کە لە باشووری کوردستاندا دەسەڵاتێك هەیە بە کۆکردنەوەی هەموو داموودەزگەکان لە دەوڵەتێکی تۆکمەدا و لەگەڵ هەبوونی پارەیەکی ئێکجار زۆردا، کەچی لە ٢٢ ساڵدا هێشتا زۆر لەو کارانە یا ئەنجامنەدراون، یاخود زۆر بەنیوەناچڵ و چاوپۆشین لە زۆر کێشە و گرفت، کراون. لەم سێ کانتۆنەدا، شێوە دەستورێک دانراوە، کە خۆیان ناوی ” گرێبەستی کۆمەڵایەتییان” لێ ناوە لە تەك یاسای حیزبەکان، یاسای هاتووچۆ و پەیمانی (میساقی) کاری نیشتمانیی. لەو شێوە دەستورەدا هەندێک خاڵی بایاخداری تیادا چەسپێنراوە کە هەم دەزگەی خۆجێی و هەم بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیمۆکراتیش “تێڤدەم” کار لەسەر بەجێگەیاندنی تەواوی ئەو خاڵانە دەکەن. لەوانە: سووربوون لەسەر ئەوەی کە شۆڕش دەبێت لە بنەوەی کۆمەڵەوە دەست پێبکات، تەبایی و هاوکارێتی لە نێوەندی نەتەوە و دینە جیا جیاکاندا، هەبوونی ئازادیی و ئاسایشی تەواو، کارکردن لە سەر کەمکردنەوەی پابەندبوون بە ڕۆحی قەومییانەوە، مانەوەی سەربەخۆیی دەزگە و لیژانەکانی “ماڵی گەل” بێ دەستتێوەردان لە لایەن هیچ کۆمەڵ و لایەنێکی سیاسی یا دەسەڵاتدارەوە، جیاکردنەوەی دین لە دەوڵەت، پێداگرتن لەسەر مافی ژنان و منداڵان لە هەموو ڕوویەکەوە تەنانەت لە ژیانی هاوسەرگیریدا، کە لە خوار تەمەنی ١٨ ساڵییەوە، قەدەخەیە، قەدەخەکردنی دووژنە و فرەژنێتی، خەتەنەکردنی کچان، گەرچی ئەم دیاردەیە ئەوەندەی کە من پرسیارم کردوە، لە سەردەمی ئەسەدیشا، بوونی نەبووە.
ئەم ئیدارەیە لە ٢٢ بەرپرس وسیستەمی بریکاریی، کە دەبێت دووان بێت، یەکێکیان ژن و ئەوی دیکەیان پیاو، پێکهاتووە، وەکو پێشتر وتم لەم ئیدارەیەدا ڕەچاوی جێندە و نەتەوە و دینی جیاواز کراوە لە تەك لێسەندنەوەی ئەو بەرپرسییەدا، گەر پێویستیکرد.
ئەوەی کە لێرەدا گرنگە هەبوونی ئەو ڕۆحە تەبایی و هاویەکییەیە، ئەو ڕۆحە دیمۆکراتیانەیە کە هەر هەموویانی بە هەبوونی ئەو هەموو جیاوازییە بناغەیانە لە نێو پێکهێنەرەکانیدا، کۆکردۆتەوە و ڕێککەوتن لەسەر ئەو هەموو جیاوازیانەی کە لە سەرەوە باسکران.
کاری ئێستای ئەم ئیدارەیە سەرباری کارە ئاساییەکانی و بەرپرسیارییەکانی، کارکردنە لەسەر پرۆژەی هەڵبژاردن و هەوڵی بەشداریکردنی هەموو لایەنەکانە لە ئیدارەی ئایندەدا کە بڕیارە لە ٣ بۆ ٤ مانگی داهاتوودا بە ئازادانە پرۆسەی هەڵبژاردن بەڕێبکرێت و ئەندامان و بەرپرسانی ئیدارەی نوێ هەڵببژێرن.
- من تێبینییەکانی خۆم لەسەر پرسی هەڵبژاردن لە دوا بەشی ڕاپۆرتەکەمدا، دەنوسم.
سێیەم: بارودۆخی ئابووریی لە کانتۆنی جەزیرەدا:
دەڤەری جەزیرە تایبەتمەندییەکی خۆی هەیە، لەوانە: نزیکەی٤٣ گوندی مەسیحی تیادایە، سریانییەکان و شیشانییەکان و ئێزیدییەکان و بڕێکیش تورکمانی تیادا دەژین. گەرچی ئەم پێکهاتەیەی کە ئەو کۆمەڵەیەی لێدروستکراوە، لایەنی زۆری ئەرێنیی (ئیجابی) هەیە بەڵام لە هەمان کاتیشدا، نیشانەی ئاڵۆزی پێکەوەهەڵکردن و پێکەوە ژیانە، ئەمە لە کاتێکدا کە ئیدارەی خۆجێی دەیەوێت ئەم هەموو نەتەوە و دینە جیاوازانە، بە ئازادیی و ئاسایش بەیەکەوە هەڵبکەن. بۆ ئەمەش ڕەچاوکردنی سیاسەتێکی ئاوا ، کە کار لەسەر ئەو خاڵە بنچینەیانە بکات کە لەسەرەوە دەستنیشانم کردن، زەروور بووە و ڕەچاویشکراوە. پانتایی خاکی کانتۆنی جەزیرە، وەکو دەڵێن، یەکسانە بە کۆی پانتایی خاکی فەلەستین و ئیسرائیل بەیەکەوە. جەزیرە لە سامانی سروشتی ژێرزەمینیی وسەرزەمینیدا، زۆر دەوڵەمەندە. لە%٧٠ی دانەوێڵەی سوریا لەوێ بەرهەمدەهێنرێت، خاوەنی سامانێکی نەوتی و غازی وهەتا کبریتیشی زۆر زۆرە، کە بە دەیان بیری (چاڵی) نەوت لە هەر چەند کیلۆمەترێکی چوارگۆشەییدا، هەیە. دەوڵەتی سوریی هەر لەدێرزەمانەوە، نەخشەی سیاسەتی “پشتۆێنەی سەوز” ی لە هەموو ڕووەکانەوە: سیاسی و کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی و ئابوورییەوە، کێشاوە. لە ڕوی ئابوورییەوە سیاسەتی دابەشکردنی بەرهەمی وەکو چۆن دابەشکردنی کار هەیە، کێشاوە، ئەویش تەرخانکردنی ئەم ناوچەیەیە لەتەك دەرهێنانی نەوت و سامانە سروشتییەکانی دیکەدا، بۆ کاری کشتیاری و پیشەی خەڵکەکەشی تەنها کارکردنە لەو بوارەدا. لێرەدا پرۆژەکانی پیشەسازیی، زۆر بە دەگمەن دەبینرێت، تەنانەت کێڵگەیەکی مریشک بەخێوکردن و هێلکە، کێڵگەی پورەی هەنگ، لەوێ، نینە.
دەوڵەت لە ساڵی ٢٠٠٨ یشەوە، بە بڕیارێکی تایبەتی هەموو پرۆژەیەکی بیناسازیی و ئاوەدانکردنەوەی، قەدەخەکردووە بە پاساوی ئەوەی کە ئەم دەڤەرە لەسەر سنورە و زۆنی جەنگە.
لێرەوە دەگەینە ئەو دەرئەنجامەی کە بڵێین، پاش ڕزگارکردنی ئەم ناوچەیە لە هێزەکانی ڕژێم و نەمانی ئەو هێزانە، بنەمای ئابورییەکی پتەو هەم بۆ خەڵکی و هەم بۆ پەیەدە و تێڤدەم و ئیدارەی خۆجێی، بەجێنەماوە تاکو کاری لەسەر بکرێت. سەرەڕای ئەمەش ئەم دەڤەرەی ڕۆژئاوای کوردستان وەکو ئەوانی دیکە گەمارۆیەکی ئابوری و کۆمەڵایەتی و سیاسی زۆر گەورەی لەسەرە، بەڕادەیەك کە ڕێگەی هاتنە ناوەوە و ناردنە دەرەوی هیچ شتێك لەوێ نییە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا بڕوای پۆڵاینی ئەو خەڵکە و پێداگرتنیان لەسەر ویست و ئامانجەکانیان و ڕۆحی کارکردنی خۆبەخشیانەیان و پەیگیرییان لەسەر سەرکەوتنی ئەم ئەزموونە نوێیە، لەشانی هەبوونی “ماڵی گەل”ە وە، تا ڕادەیەکی زۆر کارئاسایی لە ژیانی خەڵکەکەیدا، زۆر بە باشی کردووە. ژیانی ئەمساڵیان لەچاو پارساڵدا بەراورد ناکرێت. نان ئەوەندە هەرزانە وەکو بە بەلاش بێت ئاوایە، نرخی “مازوت” دیزڵ یا گازۆیل، خۆیان وتەنی لە نرخی ئاو هەرزانترە، نرخی بتڵێک غازی گەورە کە پارساڵ لە نێوانی ٨ بۆ ١٠ هەزار لیرەی سوری و جاروباریش بۆ ١٦ هەزار سەرکەوتووە، ئێستا هاتۆتە خوارەوە بۆ ٦٠٠ تا ٨٠٠ لیرە. کارەبا ٥ بۆ ٦ کاژێر لە ٢٤ کاژێردا، هەیەو نرخی لەسەر نییە، واتە بێ پارەیە، لە پاڵ ئەمەشدا دینەمۆی (موەلیدەی) ئەهلی کە بە نرخێکی هەرزان مازوتیان پێدەفرۆشررێت، تاکو ئەوانیش نرخی کارەبا لەسەر هاووڵاتیان بەرز نەکەنەوە، بە بەردەوامی هەیە. هێڵەکانی تەلەفونی ئەرزی لەناو شارەکاندا یاخود لە نێوانی شارەکاندا، خراونەتەوە کار و پارەی لەسەر نادرێت، واتە ئەمیش، خۆڕاییە، بەڵام نرخی کاڵا و پێداویستییەکانی تر کە بە قاچاخ لە شام و حەڵەبەوە، دێن، بەهۆی دانی گومرگ بە هێزی داعش و هێزەکانی دیکەی سەرڕێگاکانی بازرگانیی، نرخیان گرانە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا تا ڕادەیەك خەڵك دەتوانێت بیانکڕێت.
خەڵکی لە جەزیرە لەسەر داهاتی جیا دەژین، هەرچی کارمەند و موچەخۆرانی پێشوی سەر بە حکومەت بوون، تا ئێستاش دەچنە پارێزگەی حەسەکە و پارەی خۆیان وەردەگرن، بەشێکی دیکەیان کەسەبە و خاوەن دووکان و خەڵکانی ئاڵووێڵکارن، دەتوانن داهاتی خۆیان بەدەست بهێنن. خێزانی شەهیدان و خەڵکانی کەمئەندام و ئەو خێزانانەی کە پیر و بە تەمەنن و کەسیان نییە کە ژیانیان دابین بکات، (هێزی یەپەگە) یەکینەکانی پاراستنی گەل یارمەتییان دەدات. ئەم بارودۆخە سەختەی کە ئەوان تیایدا دەژین، تەنها بە هەڵگرتنی گەمارۆی ئابوریی لە لایەن حکومەتی هەرێمەوە، ژیانی خەڵکی ئەو دەڤەرە بە تەواوی دەگۆڕێت. بۆ نمونە کانتۆنی جەزیرە کە خاوەنی دانەوێڵەیەکی زۆرە بەزۆری لە سایلۆکاندا، پاشەکەوتکراون، ئەوەی کە لێی فرۆشراوە نرخی تەنێکی لە ٢٥٠ دۆلاری ئەمەریکی زیاتری نەکردووە، ئەمە لە کاتێکدا دەوڵەتی عێراق (حکومەتی مالیکی) بۆ کڕینی هەر تەنێک گەنم، ٦٠٠ بۆ ٧٠٠ دۆلار، دەدات. وەکو پێشتر وتم بە سەدەها بیری نەوت لە کانتۆنی جەزیرە هەیە کە زۆربەیان هەر لە سەرەتای جەنگەوە لەکار کەوتوون، کە ئەندازیار و شارەزایانی بواری نەوت، تەنانەت لە باشووری کوردستانیشدا، هەن و دەتوانن لە بەگەڕخستنەوەیاندا، یارمەتییان بدەن، دواتر بڕێک لەو نەوت و گاز و غازە بە ڕێگایەك لە ڕێگاکان هەناردەی دەرەوەی ڕۆژئاوا بکرێت و بفرۆشرێت، یا لە بوارەکانی تردا پارەداران دەتوانن پارەکانیان لە چەند پرۆژەیەکدا بخەنەگەڕ و کاریش بۆ چەندەها خەڵک مسۆگەربکرێت.
چوارەم: بارودۆخی سیاسی و سیاسەتی پەیەدە:
هەموومان ئەمڕۆ خاکی خاپورکراو و جەستەی بریندار و لەخوێن هەڵکشاوی گەڕەکەکانی سوریا دەبینین، نەبوونی و برسێتی و مردن و کوشتنی هاووڵاتیانی سوریا ، ڕۆژانە بە چاوی خۆمان دەبینین و دەبیستین، بە ملیۆن خەڵك لە جێگاو ڕێگای خۆیان هەڵکەنراون و میوانی خێمەکانی تورکیا و لوبنان و کوردستانن. لەو شوێنانەشی کە لە دەستی” سوپای ئازادیی” سوریا و لایەنەکانی وەکو داعش و بەرەی نوسرە و ئەوانی دیکەدان، جگە لە برسێتی و بێکاریی، بە دەستی نەبوونی ئازادیی و سەپاندنی سەوابیتە دینییەکانەوە، دەناڵێنن، داهێنانی یاسای زۆرەملێ وەکو ڕیشهێڵانەوە و بەزۆر نوێژکردن و قەدەخەکردنی جگەرەکێشان و لەبەرکردنی جل و کەلوپەلی ئاساییان، بەسەریاندا دەسەپێنن، کە لەنێو هاووڵاتییاندا، ئافرەتان و کچانی منداڵ و گەنجانی تەمەن ١٠ بۆ ١٨ ساڵ زیاتر لە هەموو کەسێکی دیکە یەخسیر و زەرەرەمەندی یاسای شەریعەتی ئەو کۆمەڵ و گروپە ئیسلامییە توندڕەوانەن، لە بەرامبەر ئەمەشدا ٣ کانتۆنی دیکەی سوریی، کە ڕۆژئاوای کوردستانن، ژیان بە جۆرێکی دیکه تیایدا دەگوزەرێت. لە کانتۆنی جەزیرەدا لە دووەم شاری سەرەکی ئەو کانتۆنەدا دوای شاری حەسەکە، شاری ” قامیشلی یا قامیشلۆ”یە، گەر کەسێکی بێ ئاگا لەو بارودۆخە بەریتە ئەوێ، بەهۆی هەبوونی ئازادیی وئاسایش و ئەمانەت تیایدا بە هیچ شیوەیەک ئەو کەسە هەست ناکات کە ئەو شارە شارێکی سوریایە.
لە شار و گوندەکانی نێو جەزیرەدا ئاسایش، ئازادیی، تەبایی و برایی، ڕۆحی هاوکاری و پێکەوەژیان، پێکەوەهەڵکردن، بوونی هەیە و بەردەوامە، بەڕادەیەك کە کەسێکمان بەرچاو نەکەوت کە کێشەیەکی ئاسایی نێوانی دووکەس، دوولایەنی بەبیر بێتەوە. سازبوونی ئەم زەمینەیەش لە سای سیاسەتی پەیەدە و کارە لەخۆبڕاوەکانی بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیمۆکراتی ” تێڤدەمە”وەن، کە “ماڵی گەل”یان، لە هەموو شوێنێکدا دروستکردووە
(لە بەشەکانی داهاتوودا دێمەوە سەر ماڵی گەل) کە لەو بوارەدا ئەوەندەیان کارکردووە کە زۆربەی زۆری کێشەکانیان گەر لەبەین نەبردبێت، ئەوە بە دڵنیاییەوە دەڵێم، کە بەرەو لابەلاکردنەوە، دەڕۆن. لەولاشەوە هێزی ئاسایشی ژنان و پیاوان ( هێزی بەرگریی گەل) کە دەتوانم بڵێم بە خوێنی خۆیان ئاسایش و ئازادیی تەواویان بۆ سەرجەمی دانیشتوانی کانتۆنی جەزیرە، بەدەستهێناوە، ویست و ئیرادەی خەڵکیان بەرزکردۆتەوە، بڕوا و متمانەی خەڵکیان بە کرداری جوان و مامەڵەی باشیان بەدەستهێناوە، تا ئەو ڕادەیەی کەسانی غەیرە کورد بەباشی هەست بەوە دەکەن کە ئازادیی و ئاسایشی ئەوان بەرهەمی ڕژانی خوێنی سووری بە فیڕۆنەچووی هێزەکانی یەپەگە و یەپەژە و ئاسایشە لە تەك هەوڵی بێ وچانی تێڤدەمدا.
هێزی ئاسایش کە تێکەڵەیەکە لە پیاوان و لە ژنان لەگەڵ تیمی تایبەتی ئاسایشی ژنانیش، ئاسایشی هەموو شار و شارۆچکە و گوندەکانیان، پاراستووە، ئەمەش بە هاوکاری لەگەڵ بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیمۆکراتی “تێڤدەم” و ئیدارەی خۆجێییەوەیە تاکو خەڵکی بتوانن بە ئازادانە کاروباری ڕۆژانەیان، ئەنجامبدەن.
من و برادەرەکەم کە لەو گەشتەدا بەیەکەوە بوین، ڕۆژانە چەندەها نموونە و مامەڵەی باشی ئاسایشمان لەگەڵ خەڵکیدا دەبینی یا دەبیست، من لێرەدا تەنها نمونەیەکیان باسدەکەم.
لە کاتی گەڕانەوەماندا کە دەبوایە لە تەلکۆچەر یا تەلکۆچکەوە بگەڕاینایەتەوە، بەهۆی گیروگرفتەوە نەمانتوانی هەمان ڕۆژ کە گەیشتینە ئەوێ بگەڕیینەوە، ئیدی لای ئەوان، واتە لەکن ئاسایشی تەلکۆچەر ماینەوە. شەو و ڕۆژێکی زۆر خۆشمان لەگەڵیاندا بردەسەر کە پڕبوو لە میهرەبانی و سۆزو بڕوا و متمانەیەکی زۆر لە نێوانمانا، هەردوولامان ئازاد بوین لە وتنی ئەوەی کە دەمانویست .
شەوەکەی لەگەڵ هەڤاڵ “ف” دەمەتەقێیەکی دوور و درێژمان، سەبارەت بە کارەکانیان لەوێ و فەلسەفەی ئەو کارکردنە وکاری سەربازی و ئەو کارە جەنگیانەی کە لەو ناوچەیەدا کە لە دەسەڵاتی داعش پاکیانکردوونەتەوە، کرد. ئەو هەڤاڵە وتی ” پیشتر شاری تەلکۆچەر نزیکەی ١٣٥٠ ماڵ بوون و کەوتبوونە ژێر دەسەڵاتی “داعش” وە، ڕوبەڕوی مامەڵەیەکی زۆر خراپ لە لایەن داعشەوە بوونەتەوە……لەوانە کۆکردنەوەی خەڵکی شارەکە و سەربڕینی ٢ گەنج بەدیارچاویانەوە، هەروەها قەدەخەکردنی کچان لە قوتابخانە، فەرزکردنی شەریعەتی ئیسلامی بە هەموو خاڵەکانییەوە، سەپاندنی ڕیشهێڵانەوە و نوێژکردن و چوون بۆ جومعە و جەماعەت…..” هەڤاڵ “ف” بەردەوامبوو لەسەر قسەکانی و وتی “ئەو کارانەی ئەوان “داعش”، بوونە هۆی ناڕەزایی خەڵکی تەلکۆچەر و ڕەوکردنیان بۆ شوێنەکانی دیکە….. کاتێک کە هێزەکانی ئێمە داعشیان دەرپەڕاند کەمتر لە ١٠٠ ماڵ لەوێ مابوونەوە…….دواتر کۆبوونوەیەکمان بەخەڵکەکە کردو پێمان ڕاگەیاندن کە ئێمە تەنها بۆ ٢ کار لێرەین، یەکەمیان: پاراستنیانە لە هێزەکانی ڕژێم و داعش و بەرەی نوسرەو “سوپای ئازاد”. دووهەم: بەگەڕخستنەوەی قوتابخانەکان و خەستەخانەکان و شارەوانی و شوێنەکانی دیکەیە بۆیان…. ئێمە دەست لەکاروباری شەخسی و شارەکە و هیچ شتێکی دیکه وەرنادەین، بێ بڕیار و ڕازیبوونی ئەوان. بۆ ئەمەش، ئێمە داوامان لێکردن کە” ماڵی گەل”لە تەلکۆچەر لە هەموو گەڕەکێک و شەقامێکدا، لە خۆیان دامەزرێنن و بەخۆیان بڕیاری ژیانی خۆیان بدەن و چییان پێویستە و چییان پێویست نییە ئاگەدارمان بکەنەوە…… تەنها ئەوەندەمان پێوتن کە داخوازییەکانیانمان، پێبڵێن تاکو ئێمە ئەوەی لە تواناماندا بێت ، بۆیان بکەین…..ئێستا ئەوان “ماڵی گەل”ی خۆیان هەیە، لیژنەیان بۆ هەموو شتێک ڕیکخستوە و کاری لەسەر دەکەن….ئێمەش بە کردەوە سەلماندمان کە جیاوازی لە نێوانی هیچ زمان و ڕەگەز و نەتەوە و دینێکدا، ناکەین، هەر بۆیەش هەر زوو کە ئەوانەشی شاریان بەجێهێشتبوو گەڕانەوە ناو شارو ئێستا ١١٥٠ ماڵ لەم شارەدا دەژین…تەلکۆچەر کە ژمارەی گوندەکانی، کە سەربەئەون، ١١٦ گوندن بە بێ گرفت، بەسەربەستیی دەژین و کاروباری خۆیان بەڕێدەکەن…. ئەوەندە متمانەمان پێدەکەن کە لە دووری ٤٥ کیلۆمەترەوە هەر سەیارەیەکی غەیرە بێتە ئەم ناوچەیەوە بێ بەرانبەر خەڵکی ناوچەکە، ئاگەدارمان دەکەنەوە…..ئەمە جگە لەوەی کە کەسانی عەرەب، لە هێزەکانمانا بەشداریدەکەن*[2]… “
نکوڵی لەوە ناکرێت کە لە دەستپێکردنی ڕاپەڕینەوە تاکو ئێستا پەیەدە و سەرانی پەیەدە، زۆر بە وردی بارودۆخی ناوخۆی سوریایان لە هەموو بوارەکاندا هەڵسەنگاندووە، ئەوان دەزانن کە “سوپای ئازادیی” سوریا کە تێکەڵەیەکی هەمە لایەنەیە و هەڵوێستیشیان سەبارەت بە کێشەی کورد لە هەڵوێستی ڕژیـم چاکتر نییە، بۆیە خۆجیاکردنەوە لێیان و گرتنەبەری سیاسەتی “نە دۆست و نە دووژمن” لەگەڵیاندا، تا ڕادەیەک، ڕاگرتووە. هاوکاتیش ئەو ڕاستییەش دەزانن، کە هەڵوێستی ڕژێم لە مەسەلەی کورد لەوێ، خراپە، لەبەر ئەم هۆیەش نایانەوێت لەم کاتەی ئێستادا نزیکبوونەوە و هاوکاری لەگەڵیاند، بکەن ، چونکە کردنی ئەمە یانی ڕوتبوونەوەیان لە جەماوەر و دۆڕاندنی پرسەکەیان.
لە سەرانسەری کانتۆنی جەزیرەدا هێزی “سووپای سوریی” لە شاری حەسەکە، نیوەی شارەکەیان بەدەستەوەیە و لە شاری قامیشلۆش ٦ بۆ ٧ هەزار کەس لە هێزی ڕژێم هەیە کە ٢ هەزاریان ئاسایشن و ئەوانەی دیکەشیان هێزی سەربازین.
ئەو هێزەی ڕژێم کە لە قامیشلۆیە، پانتاییەکی زۆر زۆر بچوکی ناو سێنتەری ” قامیشلۆ” یان، بە دەستەوەیە کە پێی دەڵێن ” مورەبەعی ئەمنی” . ئەم هێزەش فڕۆکەخانەی قامیشلۆ و دایەرەی بەرید و پۆست لە تەك بەشێك لە کارەبایان بەدەستەوەیە. هەروەها لەم ” مورەبەعە ئەمنییە”دا هەموو دەزگە خزمەتگوزارییەکان و دەزگە سیخوڕییەکانیان، دروستکردۆتەوە، ئەمە لە کاتێکدا، بێ لە خەڵکێکی زۆر زۆر کەمی شارەکە، کە پەیوەندی پتەویان بە ڕژێمەوە هەبووە و هەیە، هاتووچۆی ئەو دەزگانەی ئەوان دەکەن، کەسانی دیکە نایکەن. ئەم هێزەی ڕژێم لە دەرەوەی ئەو شوێنە بچوکەی کە لێی کۆبونەتەوە، بێ لەو سێ شوێنەی کە پێشتر ناوم هێنان لە تەك نیوەی شاری حەسەکەدا، هیچ جۆرە دەسەڵاتێکیان نییە و هەموو جەزیرە لەژێر دەسەڵات و کۆنترۆڵی ئاسایش و یەپەگە و یەپەژەدان .
دووژمنەکانی پەیەدە و هێزەکانی ئۆپۆزۆسوێن مانەوەی ئەو “مورەبەعە ئەمنییە” و دانی موچە لە لایەن ڕژێمەوە بە کرێکاران و کارمەندە پێشووەکانی دەوڵەت، بە خیانەتکردن لە پرسی کورد، دەزانن و پەیەدە بەوە تاوانبار دەکەن کە گوایە ئەوان هاوکاری ڕژێمن و بەشێکن لێی. من بەشبەحاڵی خۆم باوەڕم بەم پڕوپاگەندەیە نییەو ناتوانم بڕوا بهێنم کە پەیەدە و باڵە سەربازییەکانیشی هیچ جۆرە هاوکارییەکی بناغەییان لەگەڵ ‘ڕژێم ‘دا هەبێت، بەڵام ڕەنگە جۆرێك لە پەیوەندی ناڕاستەوخۆ لە نێوانی ئیدارەی خۆجێی جەزیرە لەگەڵ بەرپرسانی ئەو ” مورەبەعە ئەمنییە”دا، هەبێت، بەتایبەت لە کاتی ڕوودانی کێشەیەکدا، کە بەڕای من ئەمە کارێکی خراپ نییە و جۆرە تاکتیکێکە کە لە خزمەتی خەڵکی جەزیرەدایە.
ئەم سیاسەتەی کە لە جەزیرەدا پیادە دەکرێت بە سوودێکی زۆر گەورە بۆ هاووڵاتیانی کانتۆنی جەزیرە گەڕاوەتەوە کە بە هێڕشکردنە سەر ئەو ” مورەبەعە ئەمنییە” و دەستبەسەراگرتنی، لەبەر ئەم هۆیانە، بە زیانی دانیشتوانەکەی دەگەڕێتەوە: یەکەم: دروستکردنەوەی شەڕ و گەڕانەوەی لەشکری ڕژێمە کە دەبێتە نانەوەی پشێوییەکی زۆر و کوشتن و ماڵکاولی و ڕەوکردنی خەڵکی و وێرانکردنی ئۆفیس و ماڵ و شوێنەکانی نیشتەجێبوون، لە لایەکی دیکەشەوە کردنەوەی دەرگایەکی گەورەیە بۆ هێزە تیرۆریستەکان و “لەشکری ئازادی سوریی”، ڕوودانی ئەمەش دوور نییە بە لەدەستدانی کانتۆنی جەزیرە، کۆتایی نەیەت. دووهەم : تا ئەو کاتەی ئەو هێزە کەمەی سوریی لەو مورەبەعە ئەمنییەدا بن، شەڕو بەیەکدادان لە نێوانی هێزەکانی( بەرگری گەل)،یەپەگە و یەپەژە و ئاسایش و سوپای دەوڵەتدا، نابێت و ڕژێمیش بەردەوامدەبێت لە پێدانی موچە بە موچەخۆران، هەروەها ئابڵوقەی ئابووریشیان ناخاتە سەر، کە ئەمەش یانی بژێویەکی باشتر بۆ خەڵکی و کەمکردنەوەی ئەركە لەسەر پەیەدە لە دابینکردنی ژیانی خەڵکانی مووچەبڕاودا. سێهەم: لەم بارودۆخەدا دەلاقەیەك ناکرێتەوە بۆ هێزە نەیارەکانی کورد و مەسیحییەکان و یەزیدییەکان ، لە نانەوەی پشێوییەکی زیاتر و جێ بەجیکردنی ئەجەندە شارەوەکانیان. چوارەم: لە دۆخێکی ئاسایشیی ئاوادا هێزەکانی یەپەگە و یەپەژە و ئاسایش، باشتر دەستیان دەپەرژێت هەم لە بەرگریکردن لە خۆیان بەرامبەر بە هێزەکانی ڕژێم لە حەسەکە و هەم بە کۆمەککردنیشیان بە هێزەکانی خۆیان لە کۆبانی و لە عەفرین، گەر پێویست بکات. پێنجەم: پتەوکردن و چەسپاندنی خۆیان و هێزیان بە زیاتر کارکردن لەسەر ڕۆحی تەبایی و هاوکاری لەگەڵ سەرجەمی دانیشتوانی جەزیرەدا و دروستکردنی بڕوا و متمانەیەکی زۆر لای ئەوان، تا ڕادەی ئەوەی لەم بارەیەوە کە هێزێکن بەراورد ناکرێن نەك هەر بە ڕژێم و سەردەمی پێشتر، بەڵکو لەگەڵ حکومەتی هەرێمیشدا، لە بەڕیوەبردنی ژیانی خەڵکەکەیان و دابینکردنی هەموو پێداویستییەکانیان لە تەك ئازادیی و ئاسایش و جۆرێك لە دادپەروەریی.
بێ گومان ئەوە نەبێت هەر لەهەبوونی سیاسەتی “نە ئاشتی و نەشەڕ” هەر پەیەدە سوودمەند بووبێت، بەڵکو ڕژێمی ئەسەدیش، سوودمەند بووە. بۆ نموونە ڕژێم لە نەمانەوەی لەشکرەکەی لە سەرانسەری جەزیرە بێ لە مورەبەعە ئەمنییەکەی قامیشلۆ و نیوەدەسەڵاتی ڕژێم بەسەر شاری حەسەکەدا، خەرجییەکی زۆری لەم سیاسەتەدا، بۆ گەڕاوەتەوە، ئەمە جگە لەوەی کە توانیوێتی بیانگوێزێتەوە بۆ ئەو بەرە جەنگییانەی کە پێویستی کردووە کە وەکو لەشکرێکی یەدەکی لەو شوێنانەدا، بەکاری هێناون. لە لایەکی دیکەوە ڕژێم ئیدی پێویستی بەبەرگریکردن لەو سێ کانتۆنە، لە ڕوبەڕوبوونەوەی هێزە نەیارەکانیدا بە هێزی تورکیشەوە، نییە، چونکە هێزەکانی یەپەگە و یەپەژە و ئاسایش، بۆ داکۆکیکردن لە خاك و هاووڵاتیان، بە خوێنی خۆیان دەیانپارێزن. بەکارهێنانی ئەم سیاسەتە و مانەوەی بارودۆخەکە بەلانی کەمەوە لەم وەختەی ئێستادا، بە قازانجی هاووڵاتیانی ڕۆژئاوا دەگەڕێتەوە. هەمووشمان دەزانین گەر زروفەکە لە قازانجی پەیەدە و خەڵکی لەو دەڤەرەدا، نەگەڕێتەوە، لەشکری سوری، بە ئاسانی دەتوانێت بێ پێویستبوون بە هاوکارییەکی کاریگەرانەی ئەو هێزەی کە لەو مورەبەعە ئەمنییەدا هەیە، بگەڕێتەوە ناو جەزیرە. خۆ ئەگەر بارودۆخەکەش لە بەرژەوەندی خەڵکی ڕۆژئاوا گەڕایەوە، ئەوە ئەو کاتە ئەوانەی لەو مورەبەعە ئەمنییەدا هەن بێ بەرگری، بە چەکەکانیانەوە دێنەوە ناو ڕیزەکانی خەڵکەکەوە.
پێنجەم: ژنان و ڕۆڵی ژنان لە بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیمۆکراتیدا ” تێڤدەم”
ژنان لە تەواوی بزوتنەوەی سیاسی و سەربازی و “تێڤدەم” دا لە ڕۆژئاوا، ڕۆڵێکی یەکجار گەورە و گرنگ دەببینن. بیرۆکەی بەشداریکردنی ژنان بەو شیوەیەی کە لەوێ دەبینرێت، دەگەڕێتەوە بۆ سەرچاوەی فیکری ئۆجەلان بەتایبەتی و کادیران و سەرانی پەکەکەو پەیەدە بەگشتی، ئەوان هەستیان بەوەکردوە کە ئافرەتان نەك ڕۆڵیان لە پیاو کەمتر نییە، بەڵکو دەتوانن لە بواری تێکوشان، ڕێکخستنەوەی کۆمەڵ-دا ڕۆڵێکی کاریگەرانەتر و گەورەتر لە پیاوان ببینین بۆیە ئافرەت لەو کۆمەڵەدا بەرەو تەقدیسکردن دەڕوات، باس لە کۆمەڵی دایکایەتی ” ئومومە” دەکرێت کە سەرەنجامی خەباتێکی درێژخایەن و کۆتایی قۆناخە مێژووییەکانە. لای ئەوان تەواوی بەهاکانی خودی مرۆڤ، ژینگە، کۆمەڵگە، تەنها لە بەهای ئافرەتدا، لە بەهای کۆمەڵی دایکایەتیدا، دەبینرێنەوە.
ژن لەوێ، لە ڕۆژئاوا، لە کونجی ماڵەوە هێنراوەتە دەرەوە و بووەتە کەسێکی شۆڕشگێڕ، زۆر کارامانە کار لەسەر گۆڕینی کۆمەڵ دەکات، دەستی ڕەنگینی ئافرەت، توانا و دڵسۆزی ئەوان، باوەڕبەخۆبوونیان و گێرانەوەی متمانە بەخۆیان لە ڕووبەڕووبوونەوەی کێشەی ئێستای ڕۆژئاوادا، هێزی لابەلاکردنەوەی کێشەکانن کە لە سەرەوە تا خوارەوەی هەموو ڕیز و شانەکانی “تێڤدەم” و یەپەگە و یەپەژە و هێزی ئاسایشیشی، گرتۆتەوە، دەست و پەنجەی تێکۆشانی ئەوان لەسەر ڕازاندنەوە و دروستکردنی نەخشەی کۆمەڵی ئایندەی ڕۆژئاوا، بە ئاشکرا دیارە. سەنگ و قورسایی و ڕۆڵیان لە کارکردن لەسەر بەرەوپێشەوەبردنی کۆمەڵی ڕۆژئاوا لە هەنووکەدا زۆر بە زەقی تەنانەت لە ئیدارە خۆجێیەکەشدا، ئاشکرایە، تا ئەو ڕادەیەی کە تەواوی ژیانی خۆیانیان، خۆیان وتەنی بۆ شۆڕش تەرخانکردوە.
لەگەڵ هەموو ئەوانەی سەرەوەشدا من هێشتا ناتوانم بڵێم لەوێ، لە ڕۆژئاوا، بزوتنەوەیەکی سەربەخۆی ژنان هەیە، هەروەکو چۆن لە خواروی کوردستانیشدا ئەو بزوتنەوەیە نییە، چونکە تەواوی ئەو جموجوڵییەی کە لەوێ هەیە لە چوارچێوەی ڕیزەکانی پەیەدە و تێڤدەم و هێزەکانی یەپەگە و یەپەژە و ئاسایشدایە. بەڵام بەم ئاستەشەوە چالاکی ژنان بە جۆرێک پەیوەستبووە بە کێشەی ڕۆژئاوا و شۆڕشەکەیەوە، نەک هەر ناتوانرێ باس لەو هێزە سیاسی و سەربازییانە نەکرێت، کە ڕۆڵی ئەمان، ژنان، تیایاندا فەرامۆش ناکرێت وکاریگەرە، بەڵکو بە نەبوونی ئەوان لەو بوارانەدا، تەواوی بزوتنەوەکە پێش بەدەستهێنانی ئامانجەکانی، هەرەس دەهێنێت.
ئەوەی کە جێی تێبینیە و ڕەنگە لای هەندێکیش مایەی نیگەرانی بێت، کە ژنان لەوێ دەستبەرداری هەموو خواستە شەخسیی و تایبەتییەکانیان لە پێناوی شۆڕش و سەرکەوتنیدا، بوون. من و برادەرەکەم جاروبار لەگەڵ هەندێکیاندا دەمەتەقێمان لەسەر مەسەلەی خۆشەویستی، سێکس، پەیوەندی ژن و پیاو لە دەرەوەی ئەنجامدانی کارە کۆمەڵایەتی و سەربازییەکان و هاوسەرگیری و گەلێکی دیکە لە خواست و ئارەزووەکانی دیکەی جێندەی ژنان، دەکرد، بەڵام ئەوان هەمیشە شۆڕش و سەرکەوتنی شۆڕش لایان باڵاتر و لە پێشتر بوو لە ویست و ئارەزووەکانی خۆیان بەتایبەت لە نێوەندی ئەو ئافرەتانەی کە ساڵانێکی درێژ لە شاخبوون کە نەک هەر تەمەنی منداڵییان لەوێ بەڕێکردوە، بەڵکو گەنجێتیشیان. هەمان لێدوانمان لەگەڵ هەندێک لە هەڤاڵانی هێزەکانی ئاسایش و یەپەگە و یەپەژەشدا دەکرد، هەر هەمان سەرەنجامی دەدایە دەستمان، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا وەکو مەسەلەیەکی مەبدەئی، خۆشەویستی و هاوسەرگیریی، هەردوکیان، قەدەخە نەبوون و هەردو جێندەکە ئازاد بوون لە کردنیاندا، بەڵام لەسەر حسابی دوورکەوتنەوەیان یا گواستنەوەیان لە شوینە هەستیارەکانەوە، بۆ شوێنێکی دیکە.
هەڵبەتە حوکمدان لەسەر ڕاستی و ناڕاستی ئەم دیاردەیە لەو بارودۆخەدا بەدەر لە هەڵسەنگاندنی لەو ژیان و ئامانجەی کە هەیانە، ڕاستدەرناچێت ئەمە جگە لەوەش کە ژنان و پیاوان خۆیان لە ژیانیاندا گرنگی(ئەسبەقییەت) بەچی دەدەن ، بە ڕای من ئەوەندەی بە ئارەزوی خۆیان مافی هەڵبژاردنی ئیختیارەکانیان هەبێت، لێرەدا کێشەیەک نابێت و ئیدی قسەیەكیش بۆ من و کەسی دیکەش ناهێڵێتەوە. لێرەدا و لە ئێستادا من بواری لێکۆڵینەوەم لەسەر ئەو باسە ، نییە، بەڵام دەتوانم ئەو ڕاستییە بڵێم ( ئەوەی کە من بینیومە) کە تاکە ئافرەتێكم لەسەر دوکانەکان، چایخانەکان و چێشتخانەکان، نانەواخانەکان، بەنزینخانەکان، کارکردنی سەر شەقامەکان…..و ئەو شوێنانەی بەدەر لە ئۆفیسەکان و هەڵسوڕاوانی ناو لیژنەو کۆمیتەوو کۆمونەکاندا، نەبینیوە.
شەشەم: بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیمۆکراسی ” تێڤدەم” و ماڵی گەل:
بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیمۆکراسی “تێڤدەم” خاوەنی بەرنامەیەکی سەرومڕە، کە خۆی بۆ ناو هەر هەموو شانەکانی کۆمەڵ شۆڕکردۆتەوە و چەندەها مەیدانی کارکردنی لە غیابی ئیدارەیەکی فەرمیی، نیمچەدەوڵەتێك، یا دەوڵەتێکدا، گرتۆتەوە، ئێستاش کە ئیدارەیەکی خۆجێی هەیە ئەم بزوتنەوەیە بڕبڕەپشتی کۆمەڵی ڕۆژئاوایە و بەپێی قسەی بەشداربووانی نێو ئەو کۆبوونەوانەی لەگەڵیاندا ئەمان کرد، هەتا لە بارودۆخی هەنووکەشدا کە ئیدارەیەکی خۆجێی، هەیە، بە باوەڕی ئەوان لە هەبوونی ئیدارەیەکی بەهێزدا ئەوانیش بەهێزتر دەبن و هێشتا بڕیارەکان لە دەستی خۆیاندا دەمێنێتەوە.
لە بەرنامە و پەیمانی “میساق” بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیمۆکراسی، کە ٢٦ لاپەڕەیە و بە درێژی لە هەموو شتێک دەدەوێت ، وامنیش بە کورتی تەنها پرنسپڵەکانی ، دەکەمە کوردی. لە لاپەڕەی ٣ ی ئەو بەرنامەیە، لە بەشی یەکەم، لە بەشە بنەڕەتییەکانیدا، لە جەوهەری ئەو بزوتنەوەیە، تێڤدەم، دەدوێت و ئاوا پێناسەی دەکات:
” ڕژێمێکی دیمۆکراتی و کۆنفیدراڵی-کۆمەڵایەتییە، لەسەر بناغەی دیمۆکراتییەت و سەربەستی ئافرەت و پرسی شوێنەوارناسی، دێرینناسی، ژینگە، ئیکۆلۆجێ، دامەزراوە،. ڕێکخستنێکی دیمۆکراسی و ڕامیاری و کۆمەڵایەتییە و ئاسۆییانە و ناهەڕەمیانە/ ناقوچکەیی، بە دوور لە دەوڵەت، خۆی ڕێکدەخات، ئامانجی بەدیهێنانی بژاردە ( ئیختیارات) دیمۆکراتییەکانە کە لەسەر ئاستی خوارەوە ، بنکە، لەخۆدەگرێت، گەشەدەکەن، ئەم ڕێکخراوەش گرنگی بەشداریکردن لەسەر هەموو ئاستەکان ، نیشاندەدات. ئەوانەی کە ئەم فۆرمە ” تێڤدەم” دەیانگرێتەخۆ، مافی بڕیاردان و گفتوگۆ و لێدووان و ڕادەربڕینیان، هەیە، لە لابەلاکردنەوەی کێشەی کوردیدا بۆچوونی دەوڵەتی نەتەوەیی، تەبەنی ناکەن، بەڵکو نموونەی گەلێکی دیمۆکراتی و بەدەستهێنانی ئیدارەیەکی خۆجێی دیمۆکراتییانە، دروستدەکات و کۆنفیدراڵییەتی دیمۆکراتیانە بۆ گەل و نەتەوە و نەتەوەیەکی دیمۆکراتی لە ناوخۆ و شکۆی نیشتمان لە دەرەوە، لەخۆدەگرێت”
تێڤدەم بەکردەوە سەلماندی کە دەتوانرێت بێ هەبوونی ئیدارەیەکی بیرۆکراسی، بێ هەبوونی دەوڵەتێك، نیمچەدەوڵەتێك، کۆمەڵ دەتوانرێت لەڕێگەی هۆشیاری تاکەکانییەوە بە هەستکردن بە بەرپرسیاریبوون، هەبوونی گیانی لەخۆبوردن و خۆبەخشیی و هاوکاریکردن بە دروستکردنی لیژان و کۆمیتە و کۆموونەکان، تەواوی کۆمەڵگە بەخۆیان ببەن بەڕێوە.
تێڤدەم یا بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیمۆکراتی، بە بەکارهێنانی دیمۆکراتی ڕاستەوخۆ، لە ڕۆژی نەمانی ڕژێمەوە لەوێ تا ئەم ساتەوەختەی کە ئەم ڕاپۆرتەی تیادا دەنوسرێت، ئەو خۆبەڕیوەبردنەی بە ئەنجامگەیاندووە و بەردەوامە و هاوکاتیش تەحەدای هەر هەموو ئەو کۆسپ و تەگەرانەی وەکو شەڕی دووژمنانی هەمەلایەنە، ئابلوقەی ئابووریی، نەبوونی هیچ جۆرە هاوکارییەکی سیاسی و کۆمەڵایەتی بنەڕەتی و سەرەکی هیچ لایەن و وڵاتێك، کەمی کادیری فەنی و فەرهەنگی و ڕۆشنبیریی و دکتۆر و کارمەندانی چارەسەری نەخۆشی و زۆری دیکە لەمانە، کردووە.
ئەم جۆرە خۆبەڕێوەبردنە ئەو ڕاستییەی دووپات کردەوە کە باوەڕبوون بەخۆ، کاری خۆبەخشانە، خۆڕاگریی و بەرگریی، هۆشیاری تاك، باوەڕبوون بە مەسەلەکە و بە سەرکەوتنی پرسەکە، هەموو کاتێك و لە هەموو بستێکی ئەم سەرزەمینەدا، کاری کردەیە، ئیدی گرنگ نییە ماوەیەکی کەم دەژی یا زۆر، ئەوەی گرنگە کۆڵنەدانە، خۆبەدەستەوەنەدانە، بەرهەڵستی و بەرگریی ( مقاوەمە) یە.
بەرنامەکەی ئەمان هەموو بوارەکانی ژیانی کۆمەڵەکەی گرتۆتەوە، لە هەموو مەیدانەکاندا، کاری پێکراوە و پێدەکرێت، ئەم مەیدانانەش کە لە چەندەها لیژنە دروستبوون وەکو: مەیدانی هزر و ڕۆشینبیریی دیمۆکراتیانە، مەیدانی سیاسەتی دیمۆکراتیانە، مەیدانی کۆمەڵایەتیی، مەیدانی کۆمەڵی ئازاد، مەیدانی ئابووریی، مەیدانی ئاسایش و پاراستنی گەل…..هتد
ماڵی گەل:
ماڵی گەل دڵی تێڤدەمە، بناغەو ڕێکخەر و هەڵسوڕێنەر و پارێزەری بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیمۆکراتییە. ماڵی گەل ئەو دەزگە بایاخدارەیە کە کرۆکی بزوتنەوەی کۆمەڵی دیمۆکراتی پێکدەهێنێت کە لە هەموو شار و شارۆچکە و گوندەکاندا هەیە و لە لایەن خەڵکانی ئەو شوینەوە دروستبووە. ماڵی گەل لە سەرجەمی لیژانەکانی ناوشار و گەڕەك و گوند پێکهاتوە بۆ بەڕێوەبردنی کاروبارەکانیان، کە لە هەموویان گرنگتر ” کۆموونەکانە” کە لە گەڕەکێکدا، لە گوندێکدا، لە شەقامێکدا چەندەها لیژنەی لەخۆگرتوە بە لیژنەی یەکخستنەوە و سوڵحیشەوە. من لێرەدا دەقی پێناسەی “کوموون” ئەوەی کە لە پەیمانی”میساقی تێڤدەمدا” هاتووە بۆ خوێنەر لە عەرەبییەوە دەکەمە کوردی:
” کۆموون بچوکترین یەکینەی کۆمەڵگەیە و چالاکترینیانە، بە گوێرەی مامەڵەیەکی عەمەلیانەی (پراکتیکیانە) کۆمەڵگە کە سەربەستی ئافرەت و دیمۆکراتی شوێنەوارناسی، دێرینناسی، ئیکۆلۆجی، تیادا باڵادەستە ، دروستدەکرێت و فکرەی دیمۆکراتی ڕاستەوخۆ دەگرێتەبەر. کۆموون هەڵدەسێت بە گەشەدانی لیژنەکان کە بایاخ بە کێشە کۆمەڵایەتییەکان دەدەن، قسە لەسەر یەکلایکردنەوەی کێشە سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئاسایش وڕۆشنبیریی، خۆپاراستن و بەرگری لەخۆ و ئابوورییەکان، دەکات کە لە هێزی خۆیەوە، وەریدەگرێت نەك لە دەوڵەتەوە. هێزی خۆی لە ڕێگای دروستکردنی ڕێکخراوەکان کە لە شێوەی کۆموونە کشتیارییەکان و کۆموونەکانی گوندەکان و کۆموونەکانی بوژاندنەوە و کۆمەڵە و هەرەوەزییەکان، دروستدەکات.
کۆموونەکان لەسەر بناغەی بەشداریکردنی ڕاستەوخۆ لە شەقامەکان و دێهاتەکاندا، دادەمەزرێ، ئەوانە ئەو جێگایانەن کە هاووڵاتی خۆی تێیدا ڕێکدەخات و ویستی ئازادانەی خۆی تیادا بەرجەستە دەکات و دەستپێشخەری کاریگەرانەی خۆی لە هەموو شوێنەکانی نیشتەجێبوونیدا دەکات و دەرگای لێدوان لەبەردەم هەموو کێشەکان و حەلەکانیاندا، دەخاتە سەرپشت .
کۆموونەکانی دێهات و شەقامەکان لە بەشداریکردنی هەموو هاووڵاتیان کە دانیشتووی ئەو شوێنانەن، پێکدێت. کۆموون لە دانیشتنی یەکەمیدا هەڵدەسێت بە دانانی دیوانی کۆموون کە لە ٢ هاوسەرۆك و بریکارییەکانی کە ئەرکی بەڕێوەبردنی کۆموونەکە و دانانی لیژنەیەکی ئیداری بۆ کۆموونەکە، لە ئەستۆیە.
کۆموون بڕیارەکانی خۆی بە ئاشکرا و بە بەشداریکردنی هەموو هاووڵاتییەکی نێو کۆموونەکە کە تەمەنی لە سەروی ١٦ ساڵییەوە بێت، دەدات و هەفتانە کۆبوونەوەکانی بە ئەنجامدەگەیەنێت..”
کۆموونەکان لە ٦مەیدانی سەرەکیدا کە مەیدانی هزر و ڕۆشنبیری دیمۆکراتیی، سیاسیەتی دیمۆکراتیی، کۆمەڵایەتی و مەیدانی کۆمەڵگەی ئازاد وئابوری و مەیدانی ئاسایش وپاراستنی گەل….. کاردەکەن و لیژنەیەکی تەنسیق لە نێوانیاندا هەیە کە کۆبوونەوەی هەفتانە بە ئامادەبوونی نوێنەری کۆموونەکان، دەکەن. هەر یەکێك لەم مەیدانانەش چەندەها لیژنە و کۆمیتەی جیا جیای، لێدەبێتەوە و کاری تیادا دەکرێن.
بۆ تێگەیشتن لە ئەرك و ڕۆڵی کۆموونەکان ، من و برادەرەکەم کۆبوونەوه‌یەکمان لەگەڵ کۆموونەی گەڕەکی کۆڕنیشی قامیشلۆ کرد کە ١٧ کەسیان ئامادە بوون، زۆربەیان ژن بوون. لەو کۆبوونەوەیەدا کە نزیکەی ٢کاژێری خایاند لە ئەنجامی پرسیار و وەڵام و لێدوان، بۆمان دەرکەوت کە لەو گەڕەکەدا ١٠ کۆموونیان هەیە و ژمارەی هەر کۆموونێکیش ١٦ بۆ ١٧ کەسن. ئەوان بە ئازادی و هەڵپەیەکی (حەماسێکی) زۆرەوە پێیان لەسەر ئەوە دادەگرت لە هەموو کێشەکانی ئەو گەڕەکانەدا ئازادن و خۆیان خاوەنی بڕێارەکانن و بەدەرن لە دەستتێوەردانی پەیەدە و لایەنە بەرپرس و باڵاکان، تەنانەت هەندێکیان ئەندامی پەیەدە نەبوون و مەرجیش نییە بۆ ئەندامبوونی کۆموونە و دروستکردنی کۆموونە، پەیوەندی پارتیانەیان بە حیزبەکانەوە هەبێت. ئەوان لە وەڵامی پرسیارەکانماندا زۆر شتیان باس دەکرد، دوو نموونەی زیندویان لەسەر بڕیارەکانی خۆیان، هێنایەوە کە لە بەرامبەر یەکێکیاندا ئیدارەی خۆجێی هەڵوێستی بێ لایەنیانەی وەرگرتبوو. لە دووهەمیشیاندا کە بەجێهێنانی پرۆژەیەك بوو، وتیان تەواو ڕای هەر هەموو دانیشتوان و ماڵان وەرگیراوە دوای ئەوە بە هەرەوەزی بڕیاریان لەسەرداوە. ئەوەی کە من لەو کۆبوونەیە و وتووێژەکانماندا تێگەیشتم ئەوان تەواوی سەربەستییان هەیە لە دانی بڕیارەکانیادا و لە ڕێگەی دیمۆکراتی ڕاستەوخۆشەوە ئەو بڕیارانە دەدەن.
من زۆر دڵخۆشبووم بە بینیی کۆموونەکان و جۆری کارکردن و چالاکییان چونکە ئەمە تەنها ئامرازێکە لە گۆڕینی کۆمەڵ لە بنەوە نەک پێچەوانەکەی، هاوکاتیش بەردەوامبوون و گەشەکردنی ئەم جۆرە چالاکییانە، تاکە ڕێگایەکە کە هەموو بڕیارەکان، بەهۆیەوە، بگەڕێنرێتەوە بۆ خودی خەڵکی لە شوێنە جیا جیاکانی نیشتەجێبوون و کارکردن و خوێندن و دەزگە خزمەتگوزارییەکان و …هتد ، دیسانەوەش تەنها ئامرازێکی خەبات و جەنگینە دژی بیرۆکراسییەت و ئیدارەی بیرۆکراسییانە. هەر بەم پێوەرەش هەبوونی ئەم جۆرە لیژنانە، گروپانە، بەهەر ناوێکەوە بن، هاوکێشەیەك دروستدەکەن کە گەشەی ئەمان کەمکردنەوە و نەمانی بیرۆکراسییەت و ئیدارەکانێتی و پێچەوانەکەیشی هەر ڕاستە.
حەوتەم : ” من کچەکەم بەناوی هەڵەبجەوە ناونا و بەڵام نەمزانی هەڵەبجەییەك دێت و دەیکوژێت”
یەکێك لەسەردانەکانمان ، سەردانی ” ناوەندی ڕۆژئاوا بۆ لێکۆڵینەوەی ستراتیجیانە” بوو کە مامۆستا طەها خەلیل هاوسەرۆکی مەڵبەندەکەیە. لەم ناوەندەدا کۆمەڵێك ڕۆشنبیر و نوسەری دیکەشی لێیە کە هەندێکیان لە دەرکردنی گۆڤارێك بەناوی ” دراسات کردیە” خەریکن. دیارە ئەم ناوەندانە هەمیشە دەبێتە چەقی لێدوان و ئاڵوگۆڕکردنی بیروڕا، بە تایبەتیش کە هەردولامان، واتە من و برادەرەکەم و ئەوانیش دوو لایەنی نەناس بە یەکدی بوین کە هەردولامان تامەزرۆی گفتوگۆی دووور و درێژو جددی لەسەر زۆر کێشە بوین بۆیە بێدەنگی لە چەند چرکەیەك زیاتری ، نەخایاند.
مامۆستا ‘طەها’ ی نوسەر و ڕۆژنامەنووس و شاعیر کە ماوەیەك بوو لە سویسراوە بە ماڵ و منداڵەوە، بە دڵسۆزی و گوڕو و تینێکی ئێکجار زۆرەوە، گەڕابووەوە و خۆی و ‘هەڵەبجەی’ کچی خۆبەخشانە، لێبڕاوانە وەکو گەلێکی دیکەی نێو ئەو کۆمەڵگەیە کاریان بۆ سەرکەوتنی ئەم ئەزموونە نوێیەی هاووڵاتیانی ڕۆژئاوا، دەکرد. مامۆستا طەها کە تەمەنی لە چلەکاند بوو ، قژێکی ماش و برنج، دڵێکی گەورە و فراوان، مێشکێکی پڕ لە مەعریفەو ئایدیا، کە کاتێك دەکەوتە قسەکردن و لێدوانەوە زۆر بە قوڵی و پڕ لە حەسرەتەوە قسەی لەسەر کێشەکان لە هەموو ڕویەکەوە: لەسەر ڕۆڵی پەیەدە و تێڤدەم و هێزە سەربازییەکان بە هێزی ئاسایشیشەوە، دەکرد. ئەو مرۆڤێکی بەتاڵ نەبوو لە زانیاری و ئەزموونی شەخسیش، هەر بۆیە کە دەهاتە سەر هەر لایەنێکی ئەم ڕوداوە، شۆڕشی ڕۆژئاوا، بە قوڵی و وردی بۆی دەچوو.
بۆچونەکانی ئەو سەبارەت بە ئێستا و داهاتووی هاووڵاتیانی ڕۆژئاوا، هەر لە ڕوە گەشبینییەکەیەوە، نەبوو، بەڵکو لایەنی نەرێینی و کەموکوڕییەکانیشی ڕەچاو دەکرد. ئەو چجای ئەوەی کە گەلێك کەموکوڕی لەو ڕووداو و ئەزموونەدا دەبینی ، لەگەڵ ئەوەشدا باوەڕی وابوو کە دەبێت کاری تەواو بۆ سەرکەوتنی ئەم تەجروبەیە بکرێت، هاوکاتش دەیگوت کە لە کۆتاییدا بارودۆخەکە بە هەر بارێکدا بشکێتەوە شەڕی نێوانی کوردان و ڕژێم شتێکی حەتمییە و ناتوانرێت لێی دەرباز ببین.
ئەو کاتێك کە لە دووژمنانی پرسی میللەتانی ڕۆژئاوای کوردستان دەدوا، پەنجەی بۆ هاوکێشە و سەنگی هێزەکانیش لە بەرامبەر دووژمنیشدا، ڕادەکێشا، باسی لە کەموکوڕییەکانی هێزە کوردییەکان و ئەوانەی کە ئیدارەی خۆجێیان دروستکردووە و ئەوانەشی وەکو موعارەزەش کە لە دەرەوەی ئەو ئیدارەیەن، دەکرد .
مامۆستا طە ئەو ڕاستییەی دەزانی کە هەڵوێستی ڕژێم و لەشکری ‘ئازادیی سوریی’ و بەرەی نوسرە و داعش و ڕێکخراوە تووندڕەوەکانی دیکە لەسەر پرسی کورد، هەڵوێستێکی باشیان نییە، کە لەناو ئەم هێزانەشدا داعش دووژمنێکی سەرسەختی کوردە، بەڵام هەرگیز نە بیری لەوەکردبووەو نە چاوەڕوانی ئەوەشی دەکرد، کە لەناو ئەو هێزە دڕندەدا، کوردی تیابێت و قوربابی بە ژیانی خۆی لە کوشتنی کوردانی ڕۆژئاوادا، بدا، ئەمە وێڕای ئەوەی کە کوردانێکی هەڵەبجەییش هەبن و هاوکاری کەسانێك بکەن کە بێن لە ١١/٠٣/٢٠١٤ لە ئاهەنگێکدا کە لە دائیرەی شارەوانی و ئیدارەی محەلی لە شاری قامیشلۆ، گێڕرابوو، ئاهەنگگێڕان بدەنە بەر نارنجۆك و دواتریش خۆیان بتەقێننەوە و ١٠ کەس بکەنە قوربانی هێڕشە دڕندانەکەیان، کە لە ناویاندا کچە ٢٣ ساڵە دووگیانەکەی ئەو “هەڵەبجە” بوو کە ماوەیەکی کەمبوو هاوسەرگیریی کردبوو.
سەختە یەکجار سەختە دایك و باوك بتوانن وێنەو سیمای ساتی تیاچوونی منداڵەکانیان، لەبەرچاو ونکەن، یاد و بیرەوەرییەکانی ژیانیان، لە یاد بکەن… لەگەڵ هەموو جارێك بینینی شوێنی ڕووداوەکە، لەگەڵ هاتنی ڕۆژی کارەساتەکە، جارێکی تر گەرمەشینیان، دەستپێنەکاتەوە و یادی لەدەستدانی منداڵەکانیان، فەرامۆشنەکەن ….ئەم دیمەنانە، ئەم یادوەریانە، بە درێژایی تەمەنیان دووبارە دەبنەوە….هەمیشەش دڵی برینداری دایکان و باوکانی قوربانییەکان، دەکولێننەوە.
ئاسانیش نەبوو بۆ کەسێکی وەکو ئێمەی باوك لە کاتێکیشدا کە شوێنی قوربانییەکانمان، دیتبوو، لەگەڵ بینینی هەموو جارێکی مامۆستا طەها-دا، لە ناخەوە وەکو باوکێك لە خەمی ئەو بێبەش بووبێتین، لە قوڵایی دڵەوە بۆی نەگریابیتین.
شەهید، شەهیدبوون، مەڵبەندی خێزانی شەهیدان، لیژنەی خانەوادەی شەهیدان، گۆڕستانی بە کۆمەڵی شەهیدان، خێمەی پرسەی شەهیدان، کە نە قورئان و نەفاتیحای تیادا ناخوێنریت…. ئەم وشانە، دەستەواژانە، ڕۆژانە دەیەها جار بەرگوێمان، دەکەوتن، ئێمەش لە دیدەنی هەر شار و شارۆچکەو گوندێکماندا، دەبوایە دێنی مەڵبەندی شەهیدان و گۆڕستانی شەهیدانیشمان، بکردایە. شەهید و شەهیدبوون، لە ناو کۆمەڵی ڕۆژئاوادا شوێن و پێگەیەگی تایبەتی خۆی هەیە، خاڵێکی ناوکۆیی نێوانیانە، پەیوەندییەکی تایبەتیشی لە نێوان سەرجەمی باوکان و دایکان و کەسوکاری شەهیداندا دروستکردووە و ئەو پەیوەندییە ڕۆحییەی نێوانیان سەنگی قورسی ئازارەکانیانی، کەمکردۆتەوە، زامی قوڵی دڵی دایك و باوکانی، تا ڕادەیەك ساڕێژ کردوە. خودی خانەوادەی شەهیدانیش، وەکو خانەوادەیەکی دیار و تایبەت و شکۆمەند، دەردەکەون.
ئەوان شکۆمەندی شەهیدان و ڕێز لێگرتنیان لەبەر ئەو ئاسایش و ئازادییەی کە بە خوێنی تێکڕای ئەوان، هەمووان، بەدەستهێنراوە، هەر لەبەر ئەوەش نە شەهیدی سەرکردە هەیەو نە شەهیدی بنکردە، شەهیدێك نییە کە فەزڵی بەسەر ئەوانی دیکەیاندا هەبێت، شەهیدێك نییە کە پاداشت و یارمەتییەکی زیاتری لەوی دیکەیان یبێت یاخوود گۆڕێکی ڕازاوەتری هەبێت. تێگەیشتن لە پێگە و جێگەی شەهید و ڕێز لە خانەوادەی شەهیدان زەحمەت نییە کە لە کاتێکدا دەبینین کورد لە ڕۆژئاوادا لە هاووڵاتی پلە سێ وە، بووبێتە پلەی یەکەم، خاك و خانووبەرە و بینای بە پێوە مابێت، ئازادیی و ئاسایش بەرقەرار بێت، جورێک لە ژیان دەستەبەر، کرابێت. ئاخر چۆن بتوانرێت لە یاد بکرێن لە کاتێکدا تەنها ئەوانەی کە لەوێ دەژین ئەوانەشی سەردانی شوێنی شەڕ و بەیەکادانەکان، دەکەن، دەزانن لە پاککرنەوەی هێزە دڕندەکانی وەکو داعش و بەرەی نوسرە چ جەنگێکی پاڵەوانانەیان کردووە.
لەسەردانی شاری سەرێکانی، بینیمان کە کۆڵانێکی تیادا نەماوەتەوە کە بە گولە نەبێژرابێت، بە هاوەن و و زرێپۆش ماڵێک یا چەند ماڵێکی تیادا، کاول نەکرابێت. لەو شارەدا، لە بەرگریکردن لەم شارە لە بەرامبەر زیاد لە ٧٠٠٠ لە ‘سوپای ئازادیی’ سوری و داعش و بەرەی نوسرە و ئەوانی دیکەیان لە تەنها ٢ هەفتەدا بە ٤٥٠ جەنگاوەری هێزەکانی یەپەگە و یەپەژە و ئاسایش ئەو شەڕی دەستەیەخەیەی کە لەوێداکراوە کە تیایدا دیوار لە بەرامبەر(مواجەی) هێزەکانی دووژمندا، لە دەیەها ماڵدا کونکراوە تاکو مەتر بە مەتر بەریان پێهەڵچنن و بیانشکێنن، نازانم چەند جار لە مێژوی نوێی سوریادا ڕویدابێت و ئەو لەشکرە گەورە و خاوەن نوێترین چەكە بۆ جارێکی دیکە ببەزێننرێن و بە دەیەها جەنازەش لە دوای خۆیان بەجێ بهێڵن، کە لە نێوانیاندا چەند گەنجێکیان هەڵەبجەییی بوون. لەم شەڕەدا ئەمان خاوەنی ٥٣ شەهید و لە وانیش کەسێك ناتوانێت، هەژمارەی کوژراوانیان، بکات. جەنگی سەرێکانی یەکێك بووە لە هەرە سەختترین و درێژخایەنەکانی نێوانی ئەوان و دووژمنانیان کە ژمارەی قوربانییەکانیان گەلێك بووە.
هەشتەم: کۆبوونەوە لەگەڵ هێزە ئۆپۆزۆسوێنەکانی کورد و مەسیحییەکان:
بەهۆی تەواوی ئەو ئازدییەی کە لە لایەن هەڤاڵانی پەیەدە و تێڤدەمەوە لە بینینی هەموو کەس و لایەنێك هەروەها لە ڕێکخستنی کۆبوونەوەکان و گەیاندنمان بۆ ئەوێ، هەمانبوو، هەلێکی ئێکجار گەورەمان بۆ ڕەخسابوو تاکو هەر بە تەنها شتەکان لە دەمی خۆیانەوە نەبیستین بەڵکو لەدەمی نەیارانیشیانەوە، ئەم هەڵوێستەشیان شایانی سوپاس و پێزانینی من و برادەرەکەشمە.
لەو ماوە کەمەدا ئێمە دوو کۆبوونەوەی دوور و درێژمان هەم لەگەڵ ئەنجوومەنی نیشتمانی کوردستانی سوریا (ئەنەکەسە) و هەم لەگەڵ سکرتێری”ألپارتی” و دوو پارتی سەرەکی دیکەی کوردستانیدا، کرد، ئەمە جگە لە کۆبونەوە لەگەڵ حیزبە موعاریزە مەسیحییەکاندا، کە لە کۆتایی ئەم بەشەدا دێمەوە سەری.
ئەنجومەنی نیشتمانی کوردستانی سوریا کە بارەگاکەیان لە شاری دێریك “مالیکیە” بوو، لە سەرەتادا لە ١٦ پارت، پێکهاتبوو بەڵام بەهۆی یەکگرتنی هەندێکیان وهەڵوەشاندنەوەیان لەناو پارتەکانی دیکەدا، ژمارەی حیزبە بەشداریووەکانی ئەم ئەنجوومەنە هاتبوونە سەر ١١ پارت. گەرچی پێشوەخت زوو ئاگەدار نەکرابوونەوە ، بەڵام نزیکەی ١٢ تا ١٣ کەسیان لە دانیشتنەکەدا ئامادەبوون .
پاش ئەوەی کە ئێمە خۆمانمان بەوان ناساند، یەکسەر کەوتینە لێدوان و گفتوگۆ بە پرسیارکردن و دوواندنیان سەبارەت بە پەیوەندی نێوانیان لەگەڵ پەیەدە و ئیدارەی خۆجێی- دا، جیاوازییەکانی نێوانیان، پەیوەندییان بە پارتی دیمۆکراتی کوردستانی عێراقەوە، داخوازییان لە پەیەدە و ئیدارەی خۆجێی، هە ڵوێستیان لەو خەندەقەی کە لەلایەن پارتییەوە هەڵکەنراوە……هتد
لە وەڵامی پرسیارەکاندا، ئەوان ئەو ڕاستییانەی کە ئێمە لەدەمی نەیارەکانیانەوە، پەیەدە، بیستبوومان، پشتڕاستکردەوە: کە کەسیان لێنەگیراوە، هەراسان ناکرێن ، ئازادی ڕێکخستن و بڵاوکردنەوەی بڵاوکراوه‌کانیان، هەیە، ئارامی و ئاسایش هەیە. هاوکاتیش هەندێك گلەییان لە پەیەدە هەبوو کە لەم خاڵانەدا، کۆدەبووەوە: یەکەم : پەیەدە لە دانیشتنەکەی هەولێر کشاوەتەوە و ئیلتیزامی پێوە نەکردوە. دووهەم: بەڕای ئەوان پەیەدە پەیوەندی لەگەڵ ڕژێمی ئەسەددا هەیە، بەڵگەشیان بۆ ئەوە لێگەڕانی ‘پەیەدە’ یە بە مانەوەی نیوەی شاری ‘حەسەکە’ لەدەستی ڕژێمدا و هەبوونی مورەبەعە ئەمنییەکەی شاری قامیشلۆ، بوون، کە لە بەشەکانی پێشتردا، باسمکردوون. هۆی بەشداری نەکردنیشیان لە ئیدارە خۆجێیەکەی ئێستا و داهاتوشدا، دەگەڕانەوە بۆ ئەم خاڵە. لەهەمان کاتیشدا دەیانووت هەڵبژاردنی ئازاد لە سای پەیەدە و هێزەکانی پەیەدەدا، سەرناگرێت. لە نێوەندی قسەکانیاندا جاروبار باسی بەشداریکردنیان لە ئیدارە خۆجێیەکەدا، بەڵام بەشێوەی تەوافق، دەکرد. سێیەم: ڕێگەنەدانیانە لەلایەن پەیەدەوە بە هەبوونی هێزێکی سەربازیی تایبەتی خۆیان، کە لەژێر سەرکردەی باڵای هێزی یا سوپای یەپەگە و یەپەژە دا، نەبێت بەڵکو لەژێر ڕکێفی خۆیاندا بێت. بیانوشیان بۆ قەبوڵنەکردنی پەیەدە بە داخوازییەکەیان، قۆرخکردنی گۆڕەپانەکە بوو لەلایەن پەیەدەوە. ئەمانە گلەییە سەرەکییەکانی ئەوان لە پەیەدە و ئیدارە خۆجێیەکە، بوون، کە هەر هەموویان لەم سێ خاڵەدا یەکیان دەگرتەوە.
ئێمە پێشوەخت ڕاو بۆچونی هەڤاڵانی پەیەدەمان دەزانی چونکە پێشتر هەمان پرسیارمان لەوان کردبوو بۆیە هەندێك وەڵامی ئامادەکراومان بە وەڵامی پرسیارەکانی ئەو برادەرانە، لەلابوو، بەڵام ئێمە لە دیدی خۆمان و بەرژەوەندی هاووڵاتیانی ڕۆژئاواوە گفتوگۆمان لەگەڵدا دەکردن، هەندێک لە داخوازییەکانیانمان نەک بەڕەوا، بەڵام بە داخوازییەکی لۆژکانە لەم بارودۆخەی ئێستای ئەوێدا نەدەزانی. ئێمە دەمانویست ئەوەیان بەیاد بهێنینەوە، کە لە کاتێکدا ئەوان باوەڕیان بە پرۆسەی هەڵبژاردن هەیە، باشترە کە ئەوان لە هەموو هەنگاوەکانیاندا بەرژەوەندی کۆمەڵگەی جەزیرە بخەنە سەرو هەموو بەرژەوەندییەکانی دیکەوە و هەوڵی سەرکەوتنی ئەم ئەزموونە تازەیە بدەن و پاشکۆیی هیچ لایەنێك و پارتێك لە هیچ بەشێکی ئەم کوردستانەدا قەبوڵ نەکەن، یەکێتی و تەبایی نێوانیان لەسەرو هەموو شتێکەوە دابنێن.
بە کورتی پێمان گوتن “……گەر ئەوان بیانەوێت میکانیزمی سەرکەوتنیان و جێگیربوونی ئەم ئیدارەیەی ئێستا بدۆزنەوە زۆر گران نییە، چونکە ئەوان تەجروبەیەکی فاشیلی ٢٢ ساڵەی باشوری کوردوستانیان لەبەردەمدایە، گەر ئەوان دەقاو دەق پێچەوانەی ئەوانەی کە لە باشوور کراون، بکەن، هەم بە بەرژەوندی خۆشیان و هەم خەڵکانی ئەو سێ دەڤەرەش دەگەڕیتەوە…
” سوود وەرگرتنیش لەو ئەزموونە فاشلەی لای ئێمە (باشوری کوردستان) دوورکەوتنەوەیە: لە شەڕی ناوخۆ، لە گەندەڵیی، لە هەبوونی پەیوەندییەکی گەلێك نزیك لەگەڵ وڵاتانی دەرودراوسێ لەسەر حسابی دانیشتوانی وڵاتەکەی خۆیان و بەشەکانی دیکەی کوردستان، کارکردن لەسەر ئاوەدانکردنەوەی لادێکان و بایاخدان بە کاروباری کشتیاری و ئاژەڵداریی، پاراستنی ژینگە، دەستوەرنەدان لە بەشە خزمەتگوزارییەکان و دەزگەکانی دیکە و بەحیزبی نەکردنیان، هەبوونی تاڕادەیەك جۆرێك لە دادوەری کۆمەڵایەتی، نەهێڵانی جووداخوازی، خۆنەکردنەوە بۆ سیاسەتی لیبراڵ و کۆمپانیەکانیان، هەوڵنەدان بۆ لاوازکردنی بزوتنەوەی تێڤدەم و ماڵی گەل و………هتد” لە ڕاستیدا ئەو برادەرانە لە بەرامبەر ئەمانەدا شتێکی ئەوتۆیان نەدەوت.
چەند ڕۆژێك دووای ئەو کۆبوونەوەیە، کۆبوونەوەیەکی ٣ کاژیریمان، لە قامیشلۆ لەگەڵ سکرتێری پارتی دیمۆکراتی کوتدستان-سوریا “ألپارتی” و پارتی یەکسانی دیمۆکراتی کوردی سوری و پارتی دیمۆکراتی نیشتمانی کورد لە سوریا، کرد. لەو کۆبوونەویەشدا هەمان شتمان لەگەڵ ئەمانیشدا دووپات کردەوە پێمان گوتن” باشتروایە کە ئەوان لۆجیکانە بڕواننە سەرجەمی کێشەو ڕووداوەکان.” لە قسەکانماندا جەختمان لەسەر ئەوە کردەوە، کە” راستە هەر یەکێك لەوان وەکو حیزب ڕەنگە لە ڕووی مێژوییەوە لە پەیەدە کۆنتر، بن، بەڵام زۆر گرانە خۆبەراوردکردنیان بەوان. پەیەدە بە هێزی باڵە چەکدارییەکانیەوە توانیوێتی ئەم بارودۆخەی ئێستا بڕەخسێنێت، ئازادی وئاسایشێك بخولقێنێت، کە ئێوە ( ئەم پارتیانە ) لەسای ئەمەدا توانیوتانە ودەتوانن بێ ترس قسە وباسی خۆتان و کاری ڕێکخستنتان بکەن….. پەیەدە چ لە ناو کوردستانی سوریا و چ لە دەرەوەیدا بە هەزاران ئەندام و هەواداریان هەیە و بە سەدان قوربانییان داوە، لە کاتێکدا ئێوە تا ساتی کۆبوونەوەکەمان لەگەڵتاندا، خوێن لە پەنجەی یەکێکتانەوە نەهاتوە ، ئیدی چۆن دەتوانن ببنە برابەش لە ڕۆژاوادا…” بەردەوامبوین لەسەر قسەکانمان ” لەو مەیدانی شەڕ و جەنگەدا هێز و دانی خوێن، کار دەکات…ژمارەی شەهید حوکمدەدات….مەسەلەکە هەرئاوا سادەو ساکار نییە ئێوە بڵێن مادام ئێمەش پارتێکی سیاسین و ڕابوردویەکی دوور و درێژمان هەیە، ئیدی ئێمەش نیوەی دەسەڵاتمان دەوێت……. زۆری دیکە لەم قسانە “
ئەوان دەیانگووت ئازادییان نییە، بەڵام بەڵگەیان پێنەبوو. لە کاتێکدا ئێمە پرسیارمان لێدەکردن کە ئایا ڕاودەنرێن؟ هەراسان دەکرێن؟ کەسیان لێدەگیرێت؟ لە کاری ڕێکخستنیاندا ڕێگیرییان لێدەکرێت؟ لە وەڵامی هەموویاندا، وشەی ‘نەخێر’ بوو، جگە لە یەك گلەیی کە سەبارەت بە یاسای حیزبەکان و حیزبایەتیکردن، کە ئەو یاسایە لەلایەن ئیدارە خۆجێیەکەوە، دەرکرابوو، کە من خۆم بەهۆی ئەوەی کە یاسای حیزبەکانم پێشتر خوێندبوەوە، سەد دەر سەد لەگەڵیاندا، هاوڕابووم.
.ئەم برادەرانە جەختیان لەسەر ئەوە دەکردەوە کە ئەوان ئامادە نین کە لە هەڵبژاردنی داهاتوودا بەشداری بکەن بە بیانوی نەبوونی هەڵبژاردنێکی ئازاد، گوایە پەیەدە حیزبێکی دیکتاتۆرە. ئێمە پێمان گوتن ” لەکاتێکدا ئەوان باوەڕیان بە پرۆسەی هەڵبژاردن هەیە، باشترین کارێك کە بیکەن لە ڕێگە گرتن لە زیادبوونی بیرۆکراتییەت و دیکتاتۆرییەت، بەشداریکردنیانە لە ئیدارە خۆجێیەکەدا و وەرنەگرتنی هەڵوێستی دوورەپەرێزییە. بۆ ڕێگەبڕینەوەش لە هەڵبژارنیێك کە گومانی لەسەر بێت سووربوونە لەسەر لیژنەیەکی سەربەخۆی شارەزا لە بوارەکانی هەڵبژاردندا، نەك خۆدوورگرتن و پێشبینیکردنی ڕووداوێك بی هەبوونی بەڵگە و بەڵگەنامەیەك”.
کۆبوونەوەی دواترمان لەگەڵ دوو پارتی مەسیحی و ڕێکخراوی لاوانی قامیشلۆ، لە قامیشلۆ، بوو، گەرچی هەردوو پارتەکە بەشداری خۆیان لە ئیدارە خۆجێیەکەدا، هەڵپەساردبوو، بەڵام هیچ جۆرە گلەییەکیان لە پەیەدە و ئیدارە خۆجێیەکە نەبوو، بەڵکو زۆریش ستایشیان دەکردن بەوەی کە بەدەمیانەوە دەچن و کاروبارەکانیان زۆر زوو ڕادەپەڕێنن لەگەڵ هەبوونی ئاسایش و ئازادیی لە شاردا. بەڵام هەرچی سەرۆك و نوێنەری لاوانی مەسیحی، کە کوڕ و کچێکی گەنجبوون، کوڕەکە زۆر توندو و تیژبوو بەرامبەر پەیەدە. ئەو دەیگوت: “هیچ بۆ لاوان ناکرێت و کۆمەکییان پێناکرێت… کارەبا نییە..”، هەڕەشەی ئەوەیان دەکرد ئەگەر داخوازییەکانیان نەیەنە دی ئەوە بەرەو هەندەران ڕەودەکەن. ئا لێرەدا سکرتێری یەکێك لەو دوو پارتە لە وەڵامیدا وتی” گرنگ هەیە و گرنگتر. ئەوەی گرنگە: لێرە ئازادی هەیە، لێرە ئاسایش هەیە، لێرە ژیان هەیە… ئێمە لە بارودۆخی جەنگدا دەژین…بڕوانە شاری دیمەشق، حەڵەب…ئەوانی دیکە..ببینە کە چییان بەسەر هاتووە.” ئەوەکەی دیکەیان لە دەمی وەرگرتەوەو گووتی ” ئەوە تۆ دەڵێێ چی؟ کارەبا گرنگ نییە….من ئامادەم لەبەر مۆم دانیشم بەڵام ئاسایشم هەبێت…خۆم و منداڵەکانم بە دڵی ڕەحەتەوە بخەوین و ترسی کوشتن و بڕینم نەبێت…. کاروبارەکانی خۆم ئەنجامبدەم…”
دواتر کە هەڤاڵانی پەیەدەمان بینییەوە، لە وەڵامدا گوتیان: “ئێمە ئیلتیزامی تەواومان بە دانیشتنەکانی هەولێرەوە هەیە و بۆ ئەمەش دۆکۆمێنت و بەڵگەنامەمان، هەیەو ئامادەین نیشانی ئێوەی بدەین . … داخوازی بەشێك لەو حیزبانە دوو داخوازی بوون، یەکێکیان گۆڕینی ڕەنگی خامی دروشمەکەی هێزی یەپەگە بوو کە خامەکە سووربوو بگۆڕرێت بۆ زەرد… ئێمەش گۆڕیمان….داخوازی دووهەمیان گۆڕینی ناوی کانتۆنی کوردستان بە جەزیرە بوو لەبەر ئەوەی کە لەوێدا جگە لە کورد کەمایەتی دیکەشی تیادا دەژێت، ئەوەشمانکرد “
ئەو برادەرانە بە ئێمەیان ڕاگەیاند و وتیان” ئێوە وەکیل بن ، بچن قسەیان لەگەڵدا بکەن، ئەوان چییان دەوێت ئێمە بۆیان دەکەین جگە لە ڕێگەنەدان بە هەبوونی لەشکرێکی جیای سەربەخۆ… ئێمە ناتوانین لە بارو زروفێکی ئاوا ئاڵۆزدا لەشوێنێکی ئاوا هەستیاردا ڕێگە بدەین دوو لەشکری جیا و سەربەخۆ لە یەك کاتدا هەبێت، چونکە گەورەترین گرفتمان بۆ دەخولقێت…..هەرچیش سەبارەت بە پرۆسەی هەڵبژاردن هەیە، دەتوانین کە لیژنەیەکی سەربەخۆیی نێو وڵاتان بانگ بکەین سەرپەرشتیی هەڵبژاردنەکە بکات…”
بۆ زیاتر زانینیی پێگەی پەیەدە و تێڤدەم و ئیدارە خۆجێییەکە لەناو خەڵکدا، لە بازاڕدا و هەڵوێستیان لێیان، یەك دوو کاژێرێکیشمان بۆ ئەمە تەرخانکرد، هاتین پرسیارمان لە هەندێك خەڵك هەر لە دەستگێڕی سەر عەرەبانەکانەوە، کاسبکار و تا خەڵکانی فرۆشیاری سەر دوکانەکان، نوسینگەکان، دەرمانخانەکان ….کرد. لەم بینین و چاوپێکەوتننەدا هەر هەموویان ڕای ئەرێیانەیان (ئیجابی) هەبوو. ئەوەی کە لەلای ئەوان گرنگبوو هەبوونی ئارامیی و ئاسایش، بوو کە لە سایدا دەیانتوانی کاروباری ڕۆژانەیان و مامەڵەی ناوبازاڕییان، بێ ترس و دڵەڕاوكێیەك لە هاتن و ڕۆیشتنیاندا لە ماڵەوە بۆسەر کاریان و لەسەر کاریانەوە بۆ ماڵەوە، بکەن. ئەمە جگە لەوەی کە دڵنیابوون لە هەبوونی جۆرێك لە دادوەری کۆمەڵایەتی و دەستوەرنەدانی لایەنە جیا جیاکان لە کاروبارەکانیاندا.
نۆیەم: خەندەقی شەرمەزاریی و بێ هەڵوێستیی:
بە درێژایی بەردەوامبوونی بەناو شۆڕشی کورد و کوردستان، بە تایبەت لە ساڵانی ١٩٧٥بەدواوە، هەمیشە سوریا مەڵبەندی نیشتەجێبوونی موعارەزەی عێراقی لە کورد و عەرەب و لایەنەکانی دیکە، بووە، هەمیشەش ئەم نەیارانەی ڕژێمی عێراق پشت و پەنایان سوریا و سورییەکان بووە، تەنانەت لە دایکبوونی یەکێتی نیشتمانی، لە دیمەشق، بووە، ئەوانیش و هێزە کوردییەکانی دیکەش سەرچاوەی مادی و مەعنەوییان پاش ڕژێمی سوری، کوردانی سوریا، بووە، لەگەڵ ئەوەشدا ئەمانە هیچ وەختێکك چاوپۆشییان لە سازشکردن، گەر پێویستی کردبێت، لەگەڵ ڕژێمی سوریدا، لەسەر حسابی کوردی ئەوێ، نەکردوە ، هەموو ئەمانە، ئەوە دەگەیەنن، ئەمان خێریان بۆ خۆیان و شەڕیان بۆ ئەوان، بووە. بە کوردی و کورتیش ئەو هێزە کوردیانەی باشوور بە درێژایی ئەم ماوەیە قەرزاری ئەوان، بوون.
ئەم حەقیقەتانەی سەرەوە زۆربەمان، بەتایبەت ئەو نەوەیەی کە تەمەنیان لە سەرو پەنجاکانەوەیە، دەیزانن، بەڵام لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا تەنانەت لە سەردەمی ڕاپەڕینی ٢٠١١ ی هاوڵاتیانی سوریا، کە کوردیش بەشێک بووە لەو ڕاپەڕینە، ئەم هێزە سیاسیانە هەر لە پارتی و یەکێتی و گۆڕان و پارتە ئیسلامییەکانیشەوە، هەڵوێستێکی بەکردەوەییان، نەبووە، بەرگری جددییان لە ڕاپەڕینی کوردانی ڕۆژاوا ومەسەلەکەیان، نەکردوە. ئێستاش کە کوردەکان بە ویستی پۆڵاینی خۆیان، بە سیاسەتی ڕاستی خۆیان، توانیویانە لەو پارچە زەوییەدا، ئیدارەیەکی خۆجێی دروست بکەن کە نەك هەر لە قازانجی خۆیانە بەڵکو لە بەرژەوەندی بەدەر لە خۆشیانە بە نەتەوە و دینی جیاجیاوە، هێشتا ئەم پارت و هێزە کوردییانە، هەڵوێستێکی ئاشکرای کارایان نییە.
لەم بارو دۆخە سەختەدا کە هاووڵاتیانی ئەو ٣ کانتۆنە پێیدا تێدەپەڕن، کە لە هەموو لایەکەوە بە حکومەتی هەرێمیشیەوە، ئابڵوقەی ئابوری و کۆمەڵایەتی و سیاسی و فەرهەنگی و ڕۆشنبیری دراون، جگە لە ناڕەزاییەکی زۆر کەم نەبێت و کردنی هەڵمەتی کۆکردنەوەی پارە و وەرگرتنی چەند هەزارێکی لێقەوماو و ئاوارە نەبێت، شتێکی دیکەیان، بۆ نەکراوە، ئەمە لە کاتێکدا کە کۆمەڵگەی ڕۆژئاوا پێویستی زۆری بە هەموو کەسێک لە بواری فێربوونی زمانی کوردیی، تەندروستیی و چارەسەرکردن، بیناسازیی، تەکنیکیی لە هەموو بوارەکاندا، شارەزایانی بواری کشتوکاڵ، زەوی و زار، جادە و ڕێگاوبان …تا بوارەکانی دیکەش، هەیە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئەم هێزە سیاسیانە هاندەر و کۆمەککاری خەڵکانی ئەم دەڤەرە نە لە ڕابوردوودا و نە لە ئێستاشدا، نەبوون. سەرەڕای هەموو ئەمانەش ئێستا بە هەڵکەندنی خەندەقێکی ٣٥ کیلۆمەتری کە کۆتاییەکەی لە شارۆچکەی ” ڕەبیعە” دێت ، تاکو ئەوەندەی تر ژیانیان زەحمەتتر بکرێت، تاکو پەتی ئابلوقە لە ملی گەلی ڕۆژئاوا، تووندتر بکرێت، کەمتەرخەمییان نەکردووە. حاڵیبوونی ئەم گەمە سیاسییەش بۆ کوردانی ئەوێ زەحمەتە، بەتایبەت کاتێك کە دەبینن کە حکومەتێك، کە نوێنەرایەتی کورد لە باشوری کوردستا دەکات، سەری زمان و بنی زمانیان باس لە کوردایەتی و دەوڵەتی کوردییە، بۆچی هەڵوێستی ئاوایە؟ کە لە کاتێکدا ناتوانن یارمەتییان بدەن دەبا ژیانیان ئەوەنده‌ی دیکە گران نەکەن.!!!!
ئێمە هەموومان دەزانین کە حکومەتی هەرێم و سەرجەمی پارتە سیاسییەکانی دەرەوەی دەسەڵاتیش، بە گوێرەی بەرژەوەندییە تایبەتییەکانی خۆیان دەڕۆن بەڕێوە، هەر لایەکیان پاشکۆی یەکێك لە وڵاتانی دراوسێ و دەوروبەر و ناوچەکەن، هاوکاتیش بە خۆشییەوە باوەش بۆ ئەمەریکا و وڵاتانی ڕۆژئاوا و سیاسەتی لیبراڵیان، دەکەنەوە. بەڵام ئەی هەڵوێستی خەڵکە ناحیزبییەکەی کوردستان…….جەماوەرەکەی کوردستان؟ ئەی بیانوی ئەوان چییە لە ئەنجامنەدانی چالاکییە ڕاستەوخۆکان : لە کردنی خۆپیشاندانی ئاشتیانە و دەستبەسەراگرتن و داگیرکردنی دەزگەو شوێنە حیزبییەکان و حکومییەکان تا دەگاتە چالاکی دیکە بۆ دروستکردنی فشارێکی ئاوا نەك هەر هەڵکەندنی خەندەقی شەرمەزاریی بووەستێنن، بەڵکو ئابلوقەی ئابوریشیان لە لایەن حکومەتی هەرێمەوە، لەسەر لا بچێت. لەلایەکی دیکەشەوە یەکێتی و گۆڕان کە هەڵوێستیان لای پەیەدە و ئیدارە خۆجێیەکە، جێگەی ڕەزامەندییە، بەڵام نەیانتوانی نەك هەر فشار بخەنە سەر پارتی، بەڵکو لە میدیاکانیشا نەیانتوانی باسی ئەو کێشانە بەزەقی بکەن.
تێگەیشتن لە هەڵوێستی ئەم پارتە سیاسیانە بە تایبەتی و هەڵوێستی جەماوەری کوردستان بەگشتی، بۆ کوردانی ڕۆژاوا کارێکی ئاسان نییە وسەریان لێیدەرناچیت. ئەو دڵسۆز و دڵپاکانەی ئەوێ، وەکو هەندێك لە ئێمە مێژوی ڕەشی هەر یەکە لەم حیزبانە نازانن، کە بەرزکردنەوەی دروشمی کوردایەتی و وتنی بەیت و بالۆرەی دەوڵەتی کوردی و وتنەوەی سرودی نیشتمانی کە هەموومانیان پێ کەڕوکاس کردووە، هەرلە سەرەتای دروستبوونی بزوتنەوەی کوردایەتییەوە، کە تاکو ئێستاش بەردەوامە، جگە لە پوچگەرایی و بازرگانی بەسەر خوێنی خەڵکە هەژارەکەوە و لە پێناوی بەرژەوەندی وڵاتێکی دراوسێ، ناوچەکە، یاخود وڵاتانی دیکە، چشتێکی دیکە نەبووە.
لەگەڵ هەموو ئەم هەڵوێستە سلبیانەشدا کە دژی کوردانی ڕۆژئاوا وەرگیراوە، هێشتا نە لە پەیەدە و نە لە باڵە سەربازییەکەشیدا و نە لە نێوەندی دانیشتوانی ئەو دەڤەرەشدا، کەسێکمان نەبینی کە هێڕشێك بکاتە سەر حکومەتی هەرێم، کەسێکمان نە بینی کە کاتێك ناوی سەرۆکی هەرێم هاتبێتە پێشەوە، لە ‘ کاک مەسعود’ کەمتر لە دەمیان، ترازبێت. تەنانەت کە لە ڕۆژی ١٠/٠٥ دا ، ڕۆژی شەمە، خۆپیشاندانێك لە لایەن دانیشتوانی شاری قامیشلییەوە، سەبارەت بە ” خەندەقی شەرمەزاریی” کرا، لەسەرجەمی ئەو دروشمانەی کە لە لایەن خەڵکەوە بەرز کرابوونەوە و هەروەها هەموو ئەو وشانەی کە لەو بۆنەیدا خوێنرانەوە، وشەیەك یا دروشمێکی هێڕشبەرانەی دژ بە پارتی و یەکێتی و گۆڕانی، تیادا نەبوو، تەنها بریتی بوون لە وشەی جوان وداخوازی ڕەوا، نە شتگەلێکی دیکە، کە ئەم هەڵوێستەی خۆپیشاندەران، جێگای خۆشحالی بوو.
کاتێکیش کە هەڤاڵانی پارتە کوردییە موعاریزەکانمان بینی و پرسیاری هەڵوێستیانمان سەبارەت بەو خەندەقە لێکردن، هیچ لایەکیان، هیچ کەسێکیان وەکو تاك و هەڵوێستی حیزبییان، سەرزەنشتی حکومەتی هەرێمیان نەکرد، بەڵکو دەیانوت کە ئەوە کێشەی حکومەتی هەرێم خۆیەتی و بۆ پاراستنی ئاسایش ئەوە دەکات، بەڵام ترس لە کێ؟ لە هێزی تورکی؟ یاخود داعیش و بەرەی نوسرە؟!!!!. بەڕاستی ئەم بیانووە جێگای بڕواکردن و ڕەزامەندی کەس نییە، کە لە کاتێكدا، هێزەکانی یەپەگە و یەپەژەو ئاسایش، کە لە سەنگەر و بەرەی پێشەوەن لە دژی هاتنە پێشەوەی ئەو هێزە تیرۆریستانە و هاتنیان بۆ ناوجەرگەی هەرێم.
ئەم هەڵوێستەی هێزە کوردییەکان جێگەی نیگەرانییەکی یەکجار زۆرە، کەچی لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا پەیەدە و ئیدارەی خۆجێی دانیان بەوەدا نا کە هەڵوێستی گۆڕان و یەکێتی سەبارەت بەوان باشە.
………………………………..
مەترسییەکان و پێشبینییەکان:
هەر وەکو لە سەرەتای ئەم ڕاپۆرتەدا پەنجەم بۆ ڕاکێشا کارێکی ئاسان نییە کە پێشبینی ئەوە بکەیت کە لە داهاتوودا ئەم کانتۆنە کوردییانە بەرەو کوێ دەڕوات و چارەنوسیان بەچی دەگات. کۆمەڵێک هۆکار، وەکو هۆکارە دەرەکییەکان لەتەك بارودۆخی ناوخۆ، ڕۆڵێکی ئێکجار گەورە و گرنگ دەببینن لە تێشکان یا سەرکەوتنی ئەم ئەزموونە نوێیە.
لە کاتێکدا کە من باس لە سەرکەوتنی ئەم ئەزموونە وەك ئەزموونێکی نوێ، کە لە ئێستادا هەیە، دەکەم ، گەلێک دوورە لەوەی کە زۆربەی هەرە زۆری کورد و کەسانی دیکەی بەپەرۆشی ئەو پرسەی کورد لە ڕۆژئاوا، دەیبینن و تێگەیشتنیان بۆ سەرکەوتن و نوێیەتی ئەم ئەزموونە چییە و چۆنە. ئەمە جگە لەوەی کە سەرکەوتن لای من سەرکەوتنی هەمیشەیی یا ڕووبەڕوو نەبوونەوەی تێشکان ، نییە. دیدو و بۆچونی من بۆ ئەم ئەزموونە نوێیە– دیسانەوە جەخت لەسەر ئێستای ئەم ڕووداوە دەکەمەوە، نەك ئایندەی – گەر بەم شێوەیەی ئێستا هەنگاو بنێت، هەنگاوێکە بۆ دانانی بەردی بناغەی بینای کۆمەڵێکی نوێ، کۆمەڵێکی ناهیراشیانە، ناقوچکەییانە، کە خەڵكی خۆی بڕیارەکانی ژیانی خۆی بدات، کۆتایی بە دەسەڵاتی بیرۆکراتیانە، کۆتایی بە هەموو چەشنەکانی سەروەرێتی لە هەموو کایەکانی ژیاندا، بهێنێت، کۆمەڵێك کە دەسەڵات و دەوڵەت و بنچینەکان و پایەکانی ئەوانی تیادا، ونبێت.
من لێرەدا نامەوێت چی دیکە لەسەر ئارەزوومەندیی ئەو شێوە خۆبەڕێوەبەرایەتییەی گەل بە خۆی، کە من مەبەستمە، باس بکەم، چونکە لە زۆر جێگای دیکەدا، سەرنجی خۆمم لەسەر ئەوە داوە. لێرەدا دەمەوێت ئەوە بڵێم ئەو دیاردە و بنەمایانەی کە ئەم ئەزموونەی ڕۆژئاوای کوردستانی لای من کردووە بە ئەزموونێکی نوێ، دروستکردنی ئیدارەی خۆجێی بەهێزی داهاتوو نییە، هەبوونی دەوڵەتی کوردی و حکومەتی کوردی لەو دەڤەرەدا نییە، نەعرەتەی قەومیانەو ئازادیی وتنەوەی سرود و زەقکردنەوەی دروشمی کوردی و ئاپۆچێتی نییە، بەڵکو کۆمەڵێکی نانەتەوەیی و بێ هەست و هەژموونی نەتەوەییە، بەڵام پڕ لە نەتەوە، کۆمەڵێکی بێ دین و بێ ئاین، بەڵام پڕ لە دین و ئیمانی جیاواز، کۆمەڵێکی خاڵی لە کولتور و لە فرەزمانی جگە لە زمانی کوردی، بەڵام لە هەمان کاتدا پڕ لە کوڵتوری جیا جیا و فرەزمانیی، کۆمەڵێکی خاڵی لە ڕەنگ و ڕەگەز و جێندە، هاوکات فرە ڕەنگ و فرەڕەگەز و فرەجێندە.
ئەوانەی سەرەوەیە کە من ئومێدی خۆم و خەڵکانی دیکەی وەکو خۆم لە مانا و تێگەیشتنی وشەی “سەرکەوتنی” ئەو ئەزموونە نوێیە، لە ئەوانی دیکەمان، جیا دەکەمەوە، بە پێویستیشی دەزانم کە بڵێم من زۆر خۆشحاڵم بەو ئەزموونە و بەوپەڕی تێگەیشتن و توانای خۆمەوە لایەنگری تەواوی ئەو ئەزموونەم، لانیکەمی لە ئێستادا، چونکە سەرباری ئەوانەی کە پێشتر لەسەریان دوواوم، پێویستە یادی خوێنەر بخەمەوە، سەرەڕای ئەوانەی کە لەسەر بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیمۆکراسی، تێڤدەم، وتومن، دەڵێم ئەم بزوتنەوەیە بناغەی سێ مەسەلەی گەورەشیان لەو کۆمەڵگەیەدا لەقکردووە، کە یەکەمیان: لاوازی ئافرەت و شاردنەوەی هێز و توانای ئەو بەشەی کۆمەڵە. کارکردنی ئەم بزوتنەوەیە لە سەر هاتنی ئافرەتە بۆ سەر شانۆی ژیان وەکو کارایەك و بینینی ڕۆڵێکی گەلێك گەورە لە هەموو بوارەکاندا. دووهەم: مەسەلەی ناسیوناڵیزم و هەستی ناسیونالیزمییانەیە. ئەمان کار لەسەر کاڵکردنەوەی جەوهەر و ڕەنگ و دروشمی کوردایەتی و نەعرەتەی قەومیی، دەکەن. سێیەم: مەسەلەی دین و ئاینە، کە گەورەترین گورزیان لە دین و ئاین، داوە کە لەم بوارەدا بە دەیەها فەرسەخ پێشی نەك هەر خواروی کوردستان، بەڵکو بریتانیایشان، داوەتەوە. ئەم سێ پرسە گەورەیەی کە ئەوان کاریان لەسەرکردووە و کاری لەسەر دەکەن جێگای ستایش و لێوەفێربوونە.
یەکەم: هۆکارە دەرەکییەکان:
ڕژێمی ئەسەد و هاوسەنگیی هێز:
بێ گومان سەراپای بارودۆخەکە لە سوریا لە سەردەمی سەرهەڵدانی ڕاپەڕینەوە گۆڕاوە و هاوکێشەکان لاسەنگ بوون. لە سەرەتای ڕاپەڕیندا هێز و ئومێدی سەرکەوتن بە لای هێزی ڕاپەڕیواندا دەشکایەوە و ئێستاش پێچەوانەکەی دەبینرێت.
بەڕای من ئەسەد هەر لە سەرەتاوە تاکو ئێستا زۆر زیرەکانە مامەڵەی لەتەك ڕوداوەکاندا کردوەو دەکات، بۆ ئەمەش دوو سیاسەتی گرنگ و کارای بەڕێکرد. یەکەمیان: کشانەوەی هێزەکانی لە دەڤەرە کوردییەکاندا، گەرچی بەشێکی بەهۆی فشاری گەورەی خەڵکی کوردستانەوە بوو. دووهەمیان: سنور و خۆکردنەوە بوو بۆ ڕێکخراو و هێزە تیرۆریستەکان. گرتنەبەری ئەم تاکتیکەش دوو لێدانی ( زەربە) گەورەی لە خەڵکانی ڕاپەڕیو، دا. یەکەمیان: هێزە تیرۆریستەکان توانییان تەواوی ئاقار و مەبەستی ڕاپەڕینی خەڵکی بگۆڕن و ئیحتیوای بکەن، بەم کارەش پرۆسەی ڕاپەڕینەکەیان قێزەوەند و مەترسیدار کرد تا ئەو ڕادەیەی کە لە ئێستادا هێزێکی کاریگەر بەناوی لەشکری ‘ئازادیی سوری’، کە ناوی دەرکردبوو، نەماوەتەوە و بوونی نییە. دووهەم: بە بەکارهێنانی ئەم تاکتیکە ئەسەد توانی سیاسەتی ئەمەریکا و ئەوروپا و فەرمانڕەوایانی ناوچەکەش سەبارەت بە هەست و سۆزیان بۆ ڕاپەڕیوان و کۆمەککردنیان، بە تەواوی کەمبکاتەوە. ئەسەد بە کردەوە نیشانیدان، کە جێگرەوەی ئەو و ڕژێمەکەی، ئەم تیرۆریستانەن، نەك لایەنێکی دیکە.
دیارە کە ئەمەی لە سەرەوە وتم ئەوە ناگەیەنێت کە لە ئایندەشدا بارودۆخەکە بە قازانجی ئەسەد و ڕژێمەکەی دەگەڕێتەوە، چونکە لە سیاسەتدا شتێکی چەسپاو، جێگیر، نییە، هەروەکو چۆن نە دۆستی هەمیشەیی و نە دووژمنی هەمیشەیی، هەیە، بەڵکو بەرژەوەند و بەرژەوەندی هەمیشەیی، هەیە. بەڵام قسەی من لەسەر ئەم سات و کاتەیە هەم لە هەڵسەنگاندنی ئەم ئەزموونە نوێیە و هەم سەرجەمی شتەکانی دیکەش. کەواتە لەم بارودۆخەدا سێ ئەگەر وجودی هەیە: یەکەم : ئەو جەنگەی کە ئەمەریکا و وڵاتانی ڕۆژئاوا دەیکەن، – ئاشکرایە لە ئێستادا جەنگەکە جەنگی خەڵکی نییە- گەر بیدۆڕێنن و ئەسەد بە سەرکەوتووی لەم مەیدانی جەنگەدا بێتە دەرێ، هاوکاتیش سیاسەتی بەرامبەر بە کورد لەوێ بگۆڕێت و ڕێگا بدات کە ئەو ئۆتۆنۆمییەی کە لە ئێستادا هەیە، بە هەندێك دەستکارییەوە، کە لە بەرژەوەندی ئەو و ڕژێمەکەی بێت، بمێنێتەوە، ئەوە جۆرێك لە جۆرەکانی ئۆتۆنۆمی، بەرقەرار دەبێت. دووهەم : ئاگربەستێك لە نێوانی موعارەزەی سوری – نەك کوردەکان- لەتەك ڕژێمدا لەسەر بناغەی دەستکێشانەوەی ئەسەد و پارتەکەی پاش هەڵبژاردنێکی ئازاد. لەم حاڵەتەدا گرانە کە بزانرێت کێ یا چ لایەنێك جڵەوی دەوڵەت دەگرێتە دەست و هەڵوێستیان بەرامبەر بە کورد و کێشەکەی چۆن دەبێت. سێیەم: هەرەسهێنانی ئەسەد و ڕژێمەکەی لەسەر دەستی هێزە تیرۆریستەکاندا و جێگرتنەوەی ئەسەد و ڕژێمەکەی بەوان. ئا لەم بارەدا بەڕای من کورد نەك هەر نابێت بە هیچ، بەڵکو ئەوەشی کە هەیانە لە دستیان دەچێت. دیارە ئەگەری دیکە بۆ تیاچوونی ئەسەد وەکو مردنی ، کوشتنی، کودەتای سەربازی، کە ئەگەرگەلێکی لاوازن ، هەن.
سیاسەتی دەوڵەتەکانی ناوچەکە بە تایبەت تورکیا:
ڕوودانی ئەو ئەگەرانەی کە لە سەرەوە دەستنیشانم، کردن مەحاڵن بە بێ ڕازیبوونی، یا لانیکەم پرس و ڕاوەرگرتنی تورکیا و دەوڵەتەکانی ناوچەکە. دەوڵەتی تورکی لە دوو ڕووەوە بە کێشەی سوریاوە، پەیوەست و بەستراوەتەوە. یەکەمیان: بوونی کورد لە تورکیا و کێشەکەیان. لە ئێستادا هەڵوێستی تورکیا بەرامبەر بە کوردانی باکور و کێشەکەیان، تا ڕادەیەک گۆڕاوە. ئەگەر کێشەی کورد لە باکوری کوردستاندا لابەلا بکرێتەوە، ئەوە هەنگاوێکی گەورە دەبێت لە لابەلا کردنەوەی کێشەی کوردی ڕۆژئاوا. ئاشکرایە کاتێك کورد کێشەی لە باکور و باشوری کوردستاندا نەمێنیت، ئەوە ئەگەری لابەلاکردنەوەی کێشەکەی لە ڕۆژئاوای کوردستانیشدا، چاوەڕوانکراوە. دووهەم: ڕژێمی تورکی پەیوەندییەکی گەرم و بەهێزی لەتەك هەندێك لە ڕێکخراو و هێزە تیرۆریستەکاندا تا کۆمەکردنی مادی و مەعنەویشیان، هەیە.
هەرچیش سەبارەت بە دەوڵەتەکانی دیکەی ناوچەکەیە، وەکو قەتەر و سعودییە، ئەمان خولقێنەری گروپە تیرۆریستەکانن، هاندەر و کۆمەککاریانن، داڕێژەری نەخشە و پلانی هێڕشبردن و ئایندەیانن. ئەم دوو وڵاتە سیاسەتی ئاشتی و ئاسایشی ناوخۆی خۆیان و وێرانکاری و داڕوخانی وڵاتانێك کە تیرۆریستەکانیان بۆ ڕەوانە دەکەن، گرتۆتە بەر، هەر لەبەر ئەمەش گۆڕینی سیاسەتیان لەم مەیدانەدا بەڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ لەسەر وڵاتانی تێوەگلاو بە شەڕ و شۆڕی تیرۆریستانەوە، ڕەنگدەداتەوە، ئەمەش لە ڕۆژئاوای کوردستاندا لە کاتێکدا کە شەڕی هێزە کوردییەکان، بە تایبەت لە ئێستادا تاکە شەڕیانە لەگەڵ ئەو گروپە تیرۆریستیانەی وەکو داعش و بەرەی نوسرە، بە ئاشکرا دەبینرێت. لە ئایندەشدا ئاشتی و نائاشتێتی، دۆستی و نادۆستایەتی ئەم دوو وڵاتەی کەنداو لەتەك وڵاتانێك و ئاسایشیان کە ئەم گروپە تیرۆریستیانە کنەی لێدەکەن، لە ڕێگای ئەوانەوە، ئەم دوو وڵاتە بە ڕۆڵی خۆیان دەوریان دەبێت.
هەرچی ئێرانیشە، وەك هەمووان دەیزانیین، پاشەڕۆژ و ئایندەی خۆی بە سوریاوە بەستۆتەوە، مانەوەی ئەسەد و ڕژێمەکەی، مانەوەی ئەوانە، نەمانی ئەسەد و ڕژێمەکەی گەر سیاسەتیان نەگۆڕن، لاوازبوون و نەمانییان دەبێت. سیاسەتیشیان بەرامبەر پەکەکە و پەیەدە، بە گوێرەی قسەی هەندێك لایەن، سیاسەتی یارمەتی و هاوکارییە، بەڵام لەبەر نەبوونی هیچ بەڵگەیەك، من ناتوانم ئەوە بڵێم، تەنها دەتوانم کە بڵێم سیاسەتی ئەوان لەتەك هێزە کوردییەکاندا هەمان سیاسەتی ڕژێمی سورییە، کە بارودۆخی نە شەڕ و نە ئاشتییە، هاوکاتیش بە حوکمی ئاڵۆزی کێشەکە و دیارنەبوونی ئایندە زۆرگرانە کە بزانرێت لە داهاتوودا ئێران، چ جۆرە سیاسەتێك، لەتەك ڕۆژاوادا بەکاردەهێنێت.
سیاسەتی ئەمەریکا و وڵاتانی ڕۆژئاوا:
بەهۆی گەشەی زیاتری سەرمایەداریی و دیاردەی گڵۆبەڵایزەیشنەوە وڵاتێك نەماوەتەوە کەم تا زۆر سەرمایەداریی وەکو سیستەمێك نەیگرتبێتەوە، ئەمەش کارێکی ئاوای خولقاندووە کە تەنها وڵاتێك لەم سەرزەمینەدا نییە، ئەوەندەی لە هەموو بوارەکانی ژیاندا: ئابوریی، کۆمەڵایەتیی، سیاسیی، فەرهەنگیی، کولتوریی کە بازنەی سەرمایەداریی، نەبەزاێنێت بتوانێت لەسەر پێی خۆی ڕاوەستێت. ئیدی کەم تا زۆر، دوور تا نزیك هەر وڵاتە بووەتە پاشکۆی ئەوی دیکەیان و بێ هاوکاری و بێ یارمەتی یەکدی، یا ژیانیان مەیسەر نابێت یاخود لە هەندێك بنەماکانی ژیان بێ بەش دەبن.
هەر لەو ڕوانگەوە من ڕام وایە کە لەکاتێکدا بەرەنگاربوونەوەیەك، ڕاپەڕینی خەڵکانی وڵاتێك دژ بە فەرماندارەکانیان و سیستەمی فەرماندارێتییان، لە هەر شوێنێکدا سەری هەڵدابێت یا سەر هەڵبدات کارایی و هەژموونی خۆی لەسەر خودی سەرمایەداریی داناوە و دادەنێت، هەر بەم هۆیەشەوە ئەمەریکا و وڵاتانی ڕۆژئاوا و ئەوانی دیکەشیان، ناتوانن دەستەوەستان و دوورەپەرێز دابنیشن، لەبەر ئەمەش هەڵوێستی دۆستایەتی یا دژایەتی لێوەردەگرن و دیارە ئەم هەڵوێستەشیان لەبەر ڕۆشنایی بەرژەوندییەکانیاندا دەبێت.
بێ گومان ئەمەی ڕۆژئاواش لەو هاوکێشەیەی سەرەوە، چ لە ڕوی بزوێنەری بزوتنەوەی کۆمەڵایەتی خەڵکی ڕۆژئاواوە و چ لە ڕوی سەرەنجامەکەشییەوە، کە لە ئێستادا، وەکو ئەزموونێکی نوێ خۆی دەنوێنێت، دەرناچێت.
ئاشکرایە هێزی بزوێنەری بزوتنەوەکەی ڕۆژئاوا پەیەدەیە و پەیەدەش زۆر نزیکە لە پەکەکەوە و پەکەکەش ئەو هێزەیە کە ئەمەریکا و وڵاتانی ڕۆژئاوا بە هێزێکی مەترسیدار و تیرۆریستی دەزانن. ئەم سیاسەتەی ئەمەریکا و وڵاتانی ڕۆژئاوا بەرامبەر بەوان تا ئێستاش هەر وایە، ئەمەش یانی کۆنترۆڵنەکردنی پەکەکه و پەیەدە و هێزەکانیان، لەلایەن ئەوانەوە، بە واتایەکی دیکە یانی زامننەکردنی بەرژەوەندییەکانیان لەوەی کە پەکەکە و پەیەدە لە ئێستادا ڕێگرن لێیان. ئەگەر ڕوونتر قسە بکەین دەڵێین ئەو دەستکەوتەی ڕۆژئاوای کوردستان، لانی کەمی لە ئێستادا، نە لە بەرژەوەندی ئەمەریکا و وڵاتانی ڕۆژئاوایە و نە لە بەرژوەندی وڵاتانی دەرودراوسێ و ناوچەکەشە بە حکومەتی هەرێمیشەوە کە زۆرینەی ئەم وڵاتانەش پێگەیەکی بەهێزی سەربازی و ئابوری ئەوانن.
ئالێرەوە من دەگەمە ئەو سەرەنجامەی کە بڵێم هاوکاری و دووژمنایەتیکردنی ئەو ئەزمونە نوێیەی ڕۆژئاوا لەلایەن ئەمەریکا و وڵاتانی ڕۆژئاواوە دەکەوێتە سەر گۆڕینی سیاسەتی پەکەکە و پەیەدە و ئایندەی ئەو ئیدارە خۆجێیەش خۆی. هێز و پێگەی ئەو ئیدارە خۆجێیەش، دەکەوێتە سەر دوورو و نزیکیی لە پەکەکە و پەیەدەوە، واتە ئایا ئەو ئیدارەیە دەتوانێت بە تەواوی سەربەخۆ لە پەیەدە و بزوتنەوەی تێڤدەم بمێنێتەوە و هەمان ڕێڕەوی ئیدارەکانی دیکەی جیهان دەگرێتەبەر، یاخود وەکو ئێستا دەمێنێتەوە و ڕۆڵی بزوتنەوەی تێڤدەم تیایدا گرنگتر و بەهێزتر دەبێت؟
دیارە لێرەشدا ڕۆڵی چین و ڕوسیا و ململانێیان لەگەڵ ئەمەریکا و بەرەی ڕۆژئاوادا، نابێت فەرامۆش بکرێت کە دەتوانن هاوکێشە و هاوسەنگەکان بەبارێکی دیکەدا بگۆڕن، ئەمەش کارایی خۆیی و دەوری خۆی لەسەر ڕۆژئاوای کوردستان دادەنێت. ئەوەشی تا ئێستا ئاشکرایە پشتگرتنی ئەسەد و ڕژێمەکەیەتی لە لایەن ئەوانەوە، بەڵام ئەوەی کە نائاشکرایە، سیاسەتیانە بەرامبەر بە کانتۆنە کوردییەکان.
بارودۆخی ناوخۆو هۆکارەکانی:
پێشتر سەبارەت بە مەترسی و پێشبینییەکان کە لەسەر ڕێی ئەم ئەزموونەی ڕۆژئاوادا، باسم لە هۆکارە دەرکییەکان کرد، کە لای من هۆکارێکن گەر ڕووبدەن نە مایەی داخێکی زۆر دەبێت و نە دەبێتە جێگەی نائومێدیش، چونکە لە دەرەوەی ویست و کۆنترۆڵی نەك هەر کوردانی ڕۆژئاوایە، بەڵکو هەر هەمووماندایە.
ئەوەی کە مایەی داخە هۆی تێشکانی ئەم ئەزموونە، ئیدی هەتا بە ئاراستەبردنیدا بێت بە لایەکی دیکەدا، یاخود گەڕانەوەی بێت، کە هۆکارە ناوخۆییەکانی بن، چونکە بڕێکی زۆری ڕوودانی ئەو هۆکارانە دەتوانرێت خۆی لێ بپارێزرێت و کۆنترۆڵبکرێت، لەوانەش:
ئەگەری هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆ:
مەبەستم لە هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆ تەنها شەڕی نێوانی پەیەدە و هێزەسەربازییەکانی ڕۆژئاوا، لەشکری بەرگری گەل ( یەپەگە، یەپەژە و ئاسایش) لەتەك موعارەزەی ناوخۆی ڕۆژئاوای کوردستاندا، نییە، کە لە ئێستادا ئەوان خاوەنی هێزی سەربازی نین، بەڵکو لەتەك هێزەکانی خواروی (باشوور) کوردستانیشدایە.
بەداخەوەم گەر بڵێم ڕوودانی شەڕی ناوخۆ لە نێوانی هێزەکانی لەشکری بەرگریی گەل لەگەڵ هێزی پێشمەرگەی پارتی دیمۆکراتی کوردستان، ئەگەرێکی دوور نییە، کە لە حاڵەتێكی ئاواشدا دوور نییە کە پارتی پێشمەرگەکانی یەکێتی و لایەنەکانی دیکەشی تێوەنەگلێنێت.
ئەم ئەگەری شەڕەش مێژویەکی خوێناوی دێرینی هەیە کە دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای نەوەدەکانی چەرخی ڕابوردوو. لە ئێستاشدا نزیکیی پەیەدە لە پەکەکە، هەروەها نزیکی پارتە موعاریزە کوردییەکانی ڕۆژاوا لە پارتی دیمۆکراتی باشووری کوردستانەوە، دەشێت ببێتە هۆی دەمکردنەوەی زامە قووڵە ساڕێژنەکراوەکەی ساڵانی نەوەدەکان. ئەمەش یانی دەستتێوەردان لە کاروباری ناو کانتۆنەکان لە لایەن ‘پارتی’ یەوە و دروستکردنی چەند جۆرێك لە ناکۆکی کە زیاتر بەرژەوەندی تەسکی حکومەتی هەرێم بە گشتی و پارتی دیمۆکراتی کوردستان بە تایبەتی، پاساویان دەدات، چونکە ئەمان کێشەی ئەو میللەتەی ڕۆژئاوا زیاتر بە بزنسێکی گەورە دەزانن و دەبێت بەشی سەرەکی قازابجەکەی بەر ئەمان بکەوێت، ئەمە جگە لە پەیوەندی سیاسی و ئابووری ئێستایان لەگەڵ تورکیادا.
لە دوای ساڵی ٢٠٠٣وە قەوارە و دەسەڵات و ئەرك و پەیوەندی دیبلۆماسیانە و تەماح و بەرژەوەندی مادی و مەعنەوی، حکومەتی هەرێم بە گشتی و پارتی دیمۆکراتی کوردستان بەتایبەتی، ڕۆژ بە ڕۆژ لە گەورەبوون و فراوانبووندایە. لە پێناوی پاراستنی ئەم بەرژەوەندییانە، پارتی و خێزانی بارزانی لە سەروی هەموویانەوە، نەك هەر ملی بەشەکانی دیکەی نەتەوەی کوردی، بۆ دەشکێنن، بەڵکو قوربانی بە کوردی باشوری کوردستانیش و تەنانەت خودی پارتەکەشی، پارتی، دەدەن. شەڕی ئەوان، پارتی، شەڕی دەسەڵاتە بە هەموو شێوەکانییەوە، جەنگی ئەوان جەنگی پاراستنی بەرژەوندییەکانیانە، پەیوەندی ئەوان لەتەك هێز و حیزبە دەرەکییەکانی بەدەر لە دەسەڵات و دەوڵەتانی ناوچەکە و وڵاتانی دیکەش، بناغەکانی سنورکێشانی ئەو پەیوەندییانەن. کەواتە پەیوەندی ئەوان کارکردنە لەسەر گەرورەکردن و فراوانکردنی دەسەڵات و بەرژەوەندییەکانی خێزانییان، ئیدی لە پێناوی ئەمەدا هەموو کارێك شیاوی ڕوودانە و ڕەواشە بۆ ئەوان.
زۆربەمان بە ئاشکرا ئەوە دەبینین کە هەندێک لە سیاسەتەکانی هەرێمی کوردستان، کە یەکێتی و پارتی لە ڕابوردوودا بەڕێیانکردووە و نەخشەیان کێشاوە، لە هەموو لایەن و بوارێکدا کەمتر لە بەرژەوەندی کۆمەڵی کوردی هەرێمی کوردستان بووە و گەر بە زەرەریش لەسەر پارچەکانی دیکەی کوردستان، نەگەڕابێتەوە، ئەوە کوردانی ئەو پارچانەی دیکە قازانجێکیان لێنەکردووە، تەنها لە باکوری کوردستاندا نەبێت کە پارتی ڕۆڵێکی زۆر کەمی لە بردنە پێشەوەی کێشەی کورددا، هەبووە.
لە ئێستادا پارتی وەکو ئیمپراتۆرێك مامەڵە بە سەرجەمی سەروەت و سامانی کوردستانەوە، دەکات و پەیوەندی سیاسی و دیبلۆماسیانەی خۆی لە ڕیگای حکومەتی هەرێمەوە، لە تەك وڵاتانی دەرەوە، لەسەر ئەو بناغەیە ڕێکدەخات. ئەمەش یانی تەحدیدکردن و سنورکێشانی سیاسەتیشی لەگەڵ پەیەدە و پەکەکە و هاوچەشنە حیزبەکانی دیکەشدا .
جگە لەوانەی سەرەوە ڕاستییەکی تاڵیش لێرەدا هەیە ، ئەویش ئەوەیە کە بەشێکی دیکەی ناکۆکی و ناڕێکی پارتی دیمۆکراتی کوردستان لەگەڵ پەکەکەدا لە سەر سەرکردایەتی و ڕابەرایەتیکردنی کوردە لە هەموو پارچەکانی ‘کوردستان’ دا. هەرچی مەسعود بەرزانی و خێزانی ئەو هەیە سەرکردە و ڕابەریی کورد بە خۆیان ڕەوادەبینن و دەزانن، دیارە ئەمەش ڕاستییەکی تیادایە کە بارزانی گەورە، مێژویەکی درێژی لە چەرخی پێشوودا لەو ڕابەری و سەرکردایەتییەدا، تۆمارکردووە و بە کردەوەش ئەوە سەلمێنراوە.
من ناتوانم بڵێم ‘ئۆجەلان ‘یش هەمان بانگەشەدەکات و خۆی بە سەرکردە و ڕابەری کوردی هەر چوار پارچەکە دەزانێت، بەتایبەت لە ئێستادا، چونکە فکری ئۆجەلان لە گۆڕان و پێشەوەچونێکی ئێکجار گەورەدایە و ئاسۆی گەشەی فکری ئەو، قەوارە و چوارچێوەی قەومی و دینی تێپەڕاندووە و مرۆڤدۆستانە بیردەکاتەوە و تەنانەت ڕاو بۆچوون و هەڵوێستی ئەو، دژ بە هەموو شێوەکانی دەوڵەت و دەسەڵاتە، ئەم ئاسۆ فیکرییەی ئەو، تا هەنوکەش، لە پێشەوەچوون و نەوەستاندایە.
ئەم ڕێڕەوەی کە لە ئێستادا ئۆجەلان گرتویەتەبەر پێچەوانەی جەمسەرەکەی ئەمسەرە، کە بارزانی و خێزانەکەیەتی، کە نەك هەر لە ڕابوردوودا کاریان لەسەر ئەو لایەنە مەعنەویە و هزریە، کردووە، بەڵکو ئێستاش بەردەوامن لەسەر هەمان ڕێڕەو لە بانگەشەکردن بۆ ئەو سەرکردایەتییە و کۆنترۆڵکردنی سەرجەمی بەشەکانی ئیداریی و ئابووریی و کۆمەڵایەتی و فەرهەنگیی و ڕۆشنبیریی لە باشووری کوردستاندا.
وێڕای ئەوەی کە ئەو ڕاستییە دەزانم کە ئێستا ئۆجەلان لە پرۆسەی تێپەڕاندنی دین و قەومییەت و دەوڵەت و دەسەڵاتدایە، هاوکاتیش ئەوە دەزانم و کەم گومانیشم سەبارەت بەوەی کە زۆربەی پەکەکە و پەیەدە و هاو چەشنە پارتەکانی دیکەشیان مەیل و بۆچونیان پێچەوانەی بۆچونەکانی ئۆجەلان و زۆربەی هەڤاڵانی نێو بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیمۆکراسین – تێڤدەم- . گرنگی ئەم خاڵە لێرەدا ئەوەیە گەر ئۆجەلان و خەڵکانێکی دیکەش هەبن کە جەنگی ساغکردنەوەی سەرکردە و ڕابەریی کورد، بۆ خوودی ئۆجەلان، نەکەن و نەیانەوێت، ئەوە خەڵکانێکی دیکەی زۆریش لەناو پەیەدە و پەکەکەدا، هەن و لە ساغکردنەوەی ڕابەر و سەرکردایەتی ‘کورد’دا، کە ئۆجەلان بێت ، ئامادەباشی ئەم جەنگەن.
بەڵگە و شاهیدحاڵەکان، تا ئێستا ئەوەمان پێدەڵێن کە بارزانی و خێزانی بارزانی بە هیچ شێوەیەک ئامادە نین دەستبەرداری ئەو سەروەتە مادی و مەعنەوییەی کە هەیانە بە بانگەشەی ڕابەرایەتی و سەرکردایەتیشەوە، ببن و بۆ پاراستنیشیان، ئامادەن خوێن بدەن و خوێنیش بڕێژن. هەرچی ‘ئۆجەلانی’ شە لە سەرەڕێی دوو ڕێگادایە، یا ئەوەتا دەبێت ئەوەی کە لە پەیامەکان و نوسینەکانی ئەم دواییەیدا، هاتوون، کە دژە دەسەڵات و دەوڵەتە، کە دەسەڵاتی خۆشی دەگرێتەوە، بخاتە قاڵبی جێ بەجێکردنەوە، بە رووتکردنەوەی خۆی لەو دەسەڵات و پایە و سەرمایە سیاسییەی کە هەیەتی، هەروەها بە بەئاگاهێنانەوەی جەماوەرەکەی، کە پەرستنی کەسایەتی و تەقدیسکردنی پارتایەتی و ئایدۆلۆجییەت، هیچ ئاکام و بەرەنجامێکی نییە و دژن بە هزر و بۆچونەکانی ئەو. دیارە ئەمەش مانای ئەوە نییە کە خەڵکی ماندووبوون و خەبات و بەندیکردنی و ناڕەحەتی و ئەشکەنجەدانێك کە ئەو (ئۆجەلان) چێشتویەتی، بە هەند وەرنەگرن ونەناسن. یاخود گرتنەبەری ڕێگەی دووهەمە کە پاشەکشەکردنە لەوەی کە بانگەشەی بۆ کردووە و بۆ دەکات.
جێ بەجیکردنی لایەنی یەکەم لە لایەن ئۆجەلانەوە، تا ڕادەیەك ئەگەری ڕوودانی شەڕی ناوخۆ، کەمدەکاتەوە، چونکە ئیدی بارزانی و خێزانی بارزانی مەترسییەکیان، بۆ مەبەستی پشتڕاستکردنەوەی سەرکردایەتی و ڕابەرایەتی خۆیان، لە هەموو بەشەکانی کوردستاندا، نامێنێت .
ئایدۆلۆجییەت و تەقدیسکردن:
ئایدۆلۆجیا و لە قاڵبدانی پێشوەختی هەموو بەسەرهات و ڕووداو و پێشبینییەك بە قاڵبی ئایدۆلۆجیانە یاخود بە ئایدۆلۆجیکردنییان گەورەترین مەترسییە نەك لە تێڕوانینی کێشەیەکی گەورە، بەڵکو لە کێشەیەکی گەلێک بچووکیشدا. گرتنەبەری ئەم مێتوودە لە توێژینەوە و شیکردنەوەدا، سەرەداوەکانت لێ وندەکات، بینینی تەنها ڕەنگی ڕەش یا سپییە، وەستانی مێشك و عاجزبوونێتی لە بیرکردنەوە و بینینی واقیعیانە، لەدەستدانی دەستپێشکەری و کردنی پێشنیارە، کوشتنی ڕۆحی موشارەکەی تاك و ڕۆڵێتی لە دروستکردنی کۆمەڵدا، خۆبەدەستەوەدانە بە دۆگما و کوێربوونە لە ئاستی حەقیقەتەکاندا….. ئەمانە و دەیەها شتی دیکە کە سەرجەمی هەڵگرانی ئایدۆلۆجییەت بە ئیسلامی و نەتەوەیی و کۆمۆنیست و ئەوانی دیکەشەوە لەو خاڵانەی سەرەوەو دەیەهای دیکەشدا، یەکدەگرنەوە.
بەداخەوەم گەر بڵێم خودی شەخسی ئۆجەلان و فکری ئەو گەورەترین بۆشاییان لە مێشکی زۆربەی هەرە زۆری ئەندامان و هەوادرانی پەیەدە وبەشێکی بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیمۆکراسیشدا، پڕکردۆتەوە تا ئەو ڕادەیەی کە لە زۆر لێدوان و مشتومڕەکاندا، لە ساغکردنەوەی جەدەلەکاندا، وەکو سەرچاوەیەک پەنا بۆ قسە و وتەکانی ئەو دەبرێت. ئەمەش مەترسییەکی گەورەیە لە بەردەم گەشەی ئەم شێوە لە خۆبەڕێوەبردنە گەلییەی کە لە ئێستادا لە ڕۆژئاوادا بوونی، هەیە. گەر ئەم شێوە خۆبەڕێوەبردنە لە داهاتووشدا، گرنگ نییە چەندێك دەوامدەکات، وەکو ئێستای دەستبەکار بێت، ئەوە کاروبارەکان، رووداوەکان دەبنە سنور و بناغەیەک لە ڕەنگدانەوەو ئافریندانی هزردا، نەک پێچەوانەکەی.
لەمەش مەترسیدارتر ئەوەیە ئێستا لە زۆر شوێندا ” ماڵی زارۆك و لاوان” هەنە، گەرچی پەروەردەکردن لە یارمەتیدانی نشوونمای هزریی و هەڵسوکەوتی ئەو منداڵ و لاوانە، لە بوارە ئینسانییەکاندا، کە بەشێکە لە و پەروەردەیە، شتێکی هەڵە نییە و گەشە دەسەنێت، لێ هاوکاتیش لێرەدا منداڵان و لاوان بە بیرو بۆچوونی ” ئاپۆچی” پەروەردە دەکرێن، ئەمەش لای من ڕێگەگرتنە لە گەشەی سەربەخۆی سروشتیی هزر و مەعریفەی ئەو زارۆك و لاوانەیە. بە بۆچونی من منداڵ نابێت دین و مەزهەب و ڕەگەز و قەومییەت و ڕەنگی هەبێت، دیارە ئەمەش ئەوە ناگەیەنێت کە ڕێگەیان لێبگیرێت لە خوێندنەوەی پرسەکان و لێکدانەوە و لێدوان لەسەریان لە هەموو بوارەکاندا، بەڵکو دەبێت هەلیشیان بۆ بڕەخسێنرێت تاکو مەعریفە لە هەموو کایەکانی ژیاندا پەیدا بکەن و خۆیان سەرپشك بن لە هەڵبژاردنی ئەوەی کە خۆیان دەیانەوێت. دەرگای لێدوان و گفتوگۆکردنیان بەوپەڕی ئازادییەوە، بێ سەپاندنی هیچ بیروڕایەك، بۆ بخرێتە سەرپشت، ئەمەش تاکە ڕێگایەکە بۆ گەشەکردنی تەندروستیانەی منداڵ لە پرۆسەی پێگەیشتنی منداڵییاندا لە هەنگاونان بەرەو بیناکردنی کۆمەڵگەیەك کە خۆی خۆی بەڕێوەبەرێت، خاڵیی بێت لە هەموو چەشنەکانی دەسەڵات و سەروەرێتی، کە ئەمەش نیاز و ئومێدی بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیمۆکراسی، تێڤدەمە.
کورتەی قسە لێرەدا کێشی کەسایەتی و هەژموونی فکری و مێژوی خەباتی ئۆجەلانە، بمانەوێت و نەمانەوێت ڕۆڵێکی ئێکجار گەورە لە سەر بزوتنەوە جەماوەرییە کۆمەڵایەتییەکە، چ بە باش و چ بە خراپ دەبینێت. گەرچی ئەم هەژموون و کێشە قورس و مێژووە درێژە پڕ لە خەباتە، لای هەندێك لە چەپ و مارکسییەکان و کۆمۆنیستەکان سلبیانە تەماشادەکرێت و گرتنەوەی کتێبی کۆتایی لە ڕوانگەیەکی ئایدۆلۆجیانەوە، بۆ بزوتنەوەی کۆمەڵایەتی کوردانی ڕۆژئاوا، دەکەن و لەوپەڕی باشحاڵەتیدا لە حوکم و دەوڵەتێکی بەلشەفی کۆن، لای ئەوان زیاتر شتێک ناداتە دەست، بەڵام لای من لانیکەم لە سەدا پەنجای سەرکەوتنی ، بەو ئاراستەیەی کە من بۆی دەچم ، دەبینم. – لە کۆتایی ئەم نوسینەدا من تێڕوانینەکەی خۆم ، کە تا ڕادەیەکی زۆر ئیجابییە پاساو دەدەم–
ئەوەی کە ئومێدێك بە من دەدات بۆ خۆ پاراستن لە ئایدۆلۆجییەت و چەشنەکانی قودسییەت تاك و ئەو ئەزموونە پشتگیری لێبکرێت و بەهێز بێت و ئاڕاستە سروشتییەکەی خۆی وننەکات، ئەوەیە کە ئۆجەلان خۆشی و خەڵکانێکی دیکەش لەشانی ئەوەوە، کار لەسەر دژایەتیکردنی قودسییەت و ڕەتدانەوەی ئایدۆلۆجییەت دەکەن ئەمە جگە لەوەشی بەردەوامبوونی ئەو ئەزموونە هەتا بەو هەموو کەموکوڕییەشییەوە بیر و بۆچونی دەسەڵاتچێتی و دەوڵەتچێتی دەداتە دواوە و پێ لەسەر خۆبەڕێوەبەری گەل بەخۆیان، دادەگرێت.
گەمارۆی ئابووریی و سیاسیی و کۆمەڵایەتیی وڕۆشنبیریی وفەرهەنگیی:
کە لە ێستادا کاریگەرییەکەی بە باشی دەبینرێت و گەر لە داهاتوودا بەردەوام بێت گومانی تیادانییە کە فشارێکی یەکجار گەورە دەبێت لەسەر کۆمەڵگەی ڕۆژاوا. پێویستم بە درێژکردنەوەی ئەم مەترسییە نییە چونکە لە بەشەکانی پێشتردا پەنجەم بۆ کارایی ئەو گەمارۆیانەی سەرەوە ڕاکێشاوە و هەروەها تیشکیشم خستۆتە سەر پێداویستییەکانی ئەو کۆمەڵە، کە لە هەنووکەدا چین و چۆنیش دەتوانرێت یارمەتییان بدرێت و کۆمەکیان پێبکرێت.
لاوازبوونی بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیمۆکراسی، تێڤدەم:
لاوازبوونی ئەو بزوتنەوەیە مەترسییەکی گەورەیە کە کارایی خۆی لەسەر کۆمەڵی ئێستاو ئایندەی ڕۆژئاوا، دادەنێت. لاوازبوونی تێڤدەم، یانی لاوازبوونی ” ماڵی گەل” پووکانەوەی لیژان و گروپ و کۆمیتەکان و کۆموونەکان، دەبێتە هۆی تێشکانی هەموو ئەوانەی کە مایەی دڵخۆشی و هەبوونی ئەو تایبەتمەندییە کە من دەڵێم ئەوەی کە لەوێ ڕویداوە ئەزمونێکی نوێیە.
پێشتر سەرنجی خوێنەرم بۆ ئەو خاڵە گرنگە ڕاکێشا کە ئەزموونەکەی ڕۆژئاوا لەگەڵ بەهاری عەرەبی و تەجروبەی کوردستانی باشووردا، جودایە، کە ئەویش باوەڕبوونە بە گۆڕینی کۆمەڵ لە بن و خوارەوەی خودی کۆمەڵ خۆیەوە، باوەڕبوونە بە شۆڕشی کۆمەڵایەتی نەك سیاسی رووت، کە لێرەشدا دانی هەموو بڕیارەکانە لە لایەن ئەوانەوە، واتە لە لایەن ماڵی گەل و لیژان و کۆمیتە و کۆمونەکانەوە، نەك لە لایەن ئەو ئیدارە خۆجێیەوە، کە هەیە، کە دوای هەڵبژاردنی ئەمجارە ڕەنگە ببێتە نیمچە دەوڵەتێك. بە کورتیەکەی پەیوەندی نێوانی ئیدارەی خۆجێی و ماڵی گەل بە سەرجەمی لیژانەکانی گوند و گەڕەك و شەقام و شار و شارۆچکە، لای من، پەیوەندییەکی تەردی و عەکسیی، لەگەڵ ئیدارە خۆجێیەکەدا، هەیە، چونکە تا بزوتنەوەی کۆمەڵی دیمۆکراسی بەهێزتر بێت، ڕۆڵی ئیدارە خۆجێیەکە یا ئیدارەی داهاتوو، لاوازتر دەبێت، پێچەوانەکەشی لای من هەر ڕاستە.
لە کاتێکدا ئەم خاڵەم لەتەك هەڤاڵانی ‘ماڵی گەل’ دا باسکرد ئەوان بە پێچەوانەوە ئەم کێشەیەیان دەبینی، واتە لای ئەوان، هەردووکیان پەیوەندییەکی زیندوی گرێدراویان بە ڕۆڵی یەکدییەوە هەیە، ئەوان تەنها ڕۆڵی ئیدارە خۆجێیەکە وەکو لیژنەیەکی جێبەجێکەر، یا بەجێهێنەری بڕیارەکانی دەسەڵاتەکانی گەل لە خوارەوە، دەبینن، لەگەڵ سەرپەرشتیکردنی هەندێك کاردا لە ڕێکخستنی کۆمەڵ-دا. خۆ ئەگەر ئەم کێشەیە وەکو ئەوەی کە ئەوان بۆی دەچن ئاوا بشکێتەوە، بێ گومان پێشبینییەکەیان ڕاستە و لە جێی خۆیدادەبێت.
من لێرەدا ناتوانم وەکو ئایدۆلۆجیستەکان بیربکەمەوە و هەموو ‘ئەگەر و ئەرێینییەکان’ بدەمە لاوە و لەسەر لاقی یەك گریمان ڕاوەستم، چونکە دەزانم زۆر هۆکاری دیکە لە داهاتوودا هەم بە ئیجابی و هەم بە سلبی ڕۆڵی خۆیانیان، لەسەر ئەم ئەزموونە، دەبێت. بەڵام ئەوە دەزانم کە لاوازبوونی ئەو بزوتنەوەیە یانی گەشە و زیادبوونی بیرۆکراتییەت و دووبارەبوونەوەی هەمان ئەزمونی فاشیلی هەرێم.
پەیەدە و پێکهاتەی ڕێكخستنی پەیەدە:
هەرچەندێك دڵمان بەو ئەزموونە خۆشبێت و پێشبینی ئەو داهاتوەی لێبکەین کە چاوەڕوانین، نابێت ئەو ڕاستییەش لەیاد بکەین کە لە پشتی ئەم ئەزموونەوە چەند مێشکێکی کارای وەکو ئۆجەلان و هەندێکی دیکە لە سەرانی پەکەکە و پەیەدەی لە پشتیەوەیە. هاوکاتیش ئەو ڕاستییەش دەزانین کە پەکەکە و پەیەدە، هەردوکیان دوو پارتی سیاسی هیراشی/ قووچکەیین. دوو حیزبن کە تەواوی بنەما و پێکهاتەکانی هەموو پارتە هاوچەرخەکانی ئەم سەردەمەیان، بەخۆوە گرتووە: هەر لە ڕیزبەندی حیزبیانە، هەبوونی سەرکردە و بنکردە، دەرکردنی کۆماندەکان لە لایەن سەران و ڕێبەرانیانەوە بۆ خەڵکانی بنکە و خوارەوەیان، نەگەڕانەوە بۆ ڕای سەرجەمی ئەندامان و هەوادارانی پارتەکەیان لە کاتی دەرکردنی زۆربەی بڕیارەکانیاندا، هەبوونی سڕ و نهێنی و زەبت و ڕەبتی حیزبییانە و دیسانەوە هەبوونی جۆرێك لە پەیوەندی ژێربەژێری لەگەڵ لایەنەکانی دەرەوەی خۆیان، لە دەسەڵات و دەرەوەی دەسەڵاتدا وهەندێکی دیکەش. لەوانەی سەرەوەش زیاتر هەژموونی ئەم دوو حیزبە و دەوری کاریگەرییان هەم وەکو هزر و هەم وەکو ڕۆڵی سەربازیش لەسەر هەموو بەشەکانی لەشکری بەرگریی گەل، هەیە . ئەم هەژموون و کۆمەك و هاوکارییەی کە ئەو دوو حیزبە بە ڕاپەڕیوانی خەڵکی ڕۆژئاوا و بڕبڕە پشتەکەی کە بزووتنەوەی کۆمەڵگەی دیمۆکراسییە، تێڤدەم- دەیکەن، لە ئێستاش و داهاتووشدا ئەو دوو حیزبە بە گوێرەی وەرگرتنی هەڵوێستی تایبەتییان لەو بزوتنەوەیە، ڕۆڵی خۆیان هەم بە چاك و هەم بە خراپ، دەگێڕن. ئەو خوێندنەوەی سەرەوەش پرسیارێکی گرنگ دێنێتە پێشەوە کە من وەڵامەکەییم لانییە، بەڵام دڵنیام هەڤاڵانی بزوتنەوەی تێڤدەم و ئەو مێشکانەی کە لە پشت ئەو ئەزموونەوەن، وەڵامیان بۆ ئەم پرسیارە هەیە.
پرسیارەکەش ئەمەیە: کاتێك کە بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیمۆکراسی باوەڕێ بە شۆڕشی کۆمەڵایەتی و ئابووری و سیاسی و کولتوری هەیەو مەیدانی ئەو شۆڕشەش لەسەنگەرەکانی خوارەوەیە و هەر لەوێشەوە دەستپێدەکات و دژ بە دەسەڵات و دەوڵەت و سەروەرێتییە و لەو گۆڕەپانەشدا دەجەنگێت و هاوکاتیش پێکهاتەیەکی حیزبیانەی لە خۆیدا هەڵنەگرتووە، چۆن لەگەڵ دوو حیزبی بەو چەشنەی کە لەسەرەوە پێناسەم کردن، خۆی دەگونجێنێت و پێکدێنەوە و ناکۆکی نێوانیان دروستنابێت و میکانیزمی کارکردنی هاوبەش و بەیەکەوە هەڵکردن، دەدۆزنەوە و چۆن ناسینی تەواوی سەربەخۆیی یەکدی ڕەچاودەکەن؟ گەر بە ڕونتر پرسیارەکەم بکەم دەڵێم لەو حاڵەتەدا، لەو بارودۆخەدا، ئایە ئەو دوو حیزبە دەگۆڕێن و دەبنە پاشکۆی ئەو بزوتنەوەیە، یاخود بزوتنەوەکە شێوەی ئەوان وەردەگرێت و دەبێتە پاشکۆی دوو حیزبەکە، کامیان لە کامیاندا دەتوێنەوە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە و شەن وکەوکردنی بۆ خوێنەر بەجێدەهێڵم، بەڵام دڵنیام، گەر ژیان ڕێگا بە مانەوەی ئەو بزوتنەوەیە بدات، ئەوە ئایندە بە کردەوە، وەڵامی ئەم پرسیارەمان پێدەداتەوە.
یاسای حیزبەکان:
یەکێك لەو کارانەی کە ئیدارەی خۆجێی کردویەتی دەرکردنی یاسای حیزبەکانە ، گەرچی ئەمە هێشتا بە پرۆسەی دەنگداندا نەڕۆیشتوە، بەڵام شێوەیەکی فەرمی وەرگرتووە و کاری پێدەکرێت لە لایەن حیزبە کوردییەکانی دەرەوەی ئەو ئیدارە خۆجێییەوە.
من تەواوی ئەو یاسایەم بە دیقەتەوە خوێندەوە و لەگەڵ خۆشمدا دوو کۆپیشم هێناوەتەوە.
من یاسای حیزبەکانی حکومەتی هەرێمم نەخوێندۆتەوە، بەم هۆیەشەوە ناتوانم بەراوردیان بکەم ، بەڵام ئەوەندە دەزانم کە ئەو یاسایەی حیزبایەتیکردن و حیزبدروستکردن، کە ئیدارە خۆجێیەکە دەریکردووە، بە هیچ شیوەیەک لەگەڵ ئەو ئازادییەی کە لە ئێستادا لەوێ هەیەو لەگەڵ بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دمۆکراسی و ڕێڕەو و ئامانجەکانیدا نایەتەوە، لە ڕاستیدا من بە خوێندنەوەی موچڕکم پیاهات، کە چۆن هێشتا نیمچە دەوڵەتێکیش نین بەڵام یاسایەکی ئاوای ڕووتکراوە لە هەموو ئازادیی و سەربەستییەك دەردەکەن.؟!!!!!
دیارە دەرکردنی یاسایەکی ئاوا جۆرێکی دیکە لە مەترسی لەسەر خودی ئەو ئەزموونە دروستدەکات. سەپاندنی چەشنێك لە دیکتاتۆرییەت دروستدەکات، ئازادییەکان و سەربەستییەکان، زەوت دەکات، ترس و توندووتیژی، مەیسەر دەکات، بیرۆکراسییەت و پرۆسەی بیرۆکراسییەت، بەهێزدەکات، ناتەبایی و ئاژاوە و کوشتن وبڕین، ئافراندن دەکات، چاودێریکردنی خەڵک و ژینگەیەکی ترسناکانە، دروستدەکات…..ئالێرەشەوەیە کە مەترسییەکی گەورە لەسەر خودی ئیدارەکە خۆشی و بزوتنەوەی تێڤدەمیش چاوەڕوانی دەکات.
کۆموونەکان و دەسەڵاتیان:
پێشتر باسم لە کۆموونەکان و کاروباری کۆموونەکان کرد. ئەوەی کە لێرەدا دەمەوێت سەبارەت بە کۆموونەکان باسی بکەم ئەوەیە کە دەبێت دەسەڵاتی کۆموونەکان و ئامانجی کۆموونەکان لە سنووری بڕیاردان و کۆبوونەوە و کاروبار و حەلکردنی کێشەکانی ناو گوندەکان و شەقامەکان و گەڕەکەکان و شارۆچکە و شارەکان، دەرچێت و بە گوێرەی مانای خودی وشەکەی خۆی، دەستبەکار بێت و ئامانجەکانی بەدیبهێنێت. واتە دەبێت لەو سنوورە تەسکە دەرچێت و ببێتە ئۆرگانێکی زیندووی کارا لە کارە هەرەوەزییەکانی بەرهەمهێنان و دەسەڵاتی دابەشکردنی بەرهەمەکانیان و پێداویستییەکانی دیکەش. گەرچی کارگە و کارخانە لە کانتۆنی جەزیرەدا نییە بەڵام وەك پێشتر باسمکرد لە سەدا 70 ی دانەوێڵەی سوریا لەوی بەرهەمدەهێنرێت، هەروەها جێگای دەرهێنانی نەوت و غاز و کبریتە، کە کۆموونەکان ئا لەم دووبوارە گەورە و بایاخدارەی کە بناغەی ژیان و وزە و بزوێنەری تا ڕادەیەك بەشێکی زۆری کارگە و کارخانەکانی سوریان، ئەمە جگە لەوەی وەکو وزەیەکیشن بۆ جوڵەی ئامرازەکانی هاتووچۆ، دەتوانن ڕۆڵێکی یەکجار گەورە ببینن. دیارە دەستتێوەردان و بەڕێوەبردنی گەلێک لە ئۆرگانەکانی دیکەی ژیانی ناو کۆمەڵ لە لایەن کۆموونەکانەوە، بێ لەوانەی کە لە سەرەوە باسمکردن، گرنگە و کۆموونەکان دەتوانن کاری تیادا بکەن و شوێندەستیان دیاربێت. بەکردنی ئەم کارانە لە لایەن کۆموونەکانەوە هەم سەرجەمی بەرهەمەکان و بەرهەمهێنەر دەکەوێتە دەستی کۆمەڵگەکە و هەم هەنگاوێکی گەورەش دەبێت لە بیناکردنی یەکسانی و ڕیشەکێشکردنی زوڵم و برسێتی و هاوکاتیش ژینگەیەکی ئاوا بەهێز ئافریندەدەکات، کە پایەکانی ئەو کۆمەڵە وا بە ئاسانی هەرەس نەهێنن، ئەمەش وادەکات کە ببێتە کولتوری میللەتێك، کۆمەڵێك، کە دەکرێت لێوەی فێربین.
بەرئەنجام و دوا قسەم :
دەتوانرێت لە ڕوانگەو تێڕوانینی جیاوازەوە هەر لە چەپ و ڕاست و مارکسیستەکان و کۆمۆنیستەکان تا دەگاتە ئازادیخوازەکان، ئەنارکیستەکان، قسەو پێشبینی لەسەر داهاتووی ئەو ئەزموونەی ڕۆژاوا، بکرێت و لێکدانەوەی زۆریش هەڵبگرێت.
لای منێکی ئەنارکست/ئەنارشی مەسەلەکان، ڕووداوەکان هەرگیز ڕەش یان سپی، نابینم، هیچ کاتێکیش حەلێکی ئامادەکراوم لەلا نییە، هەروەها لە دووتوێی کتێبەکانیشەوە نە لە ئێستای ئەو ڕووداوانە و نە لە داهاتووشیاندا، ناڕوانم، قسەو دەقی بڕگەی مردووەکان بەسەر ڕووداوکاندا ناسەپێنم و جێ بە جێی ناکەم، واتە لای من واقیع هزر دروستدەکات نەك پێچەوانەکەی.
من بە مێشکێکی کراوە و بە لەبەرچاوگرتنی ڕودانی دەیەها گریمان، داهاتووی ئەو ئەزموونە دەبینم، فۆرمیلەیەکی حازر و چارەسەرێك و نووشتەیەکی نوسراوم بۆ ئەو ڕوداوە، پێنییە، هەر لەبەر ئەوەش دەیبەستمەوە بە دەیەها هۆکار و ڕوودانی ئەم ئەگەر و ئەو ئەگەرەوە.
دەبێت ئەوەش بڵێم کە دوو شت لای من لە هەموو ڕووداو و ڕاپەڕین و شۆڕشێکدا گرنگن، کە یەکەمیان: شۆڕش هەڵچوون و تێکۆشان و پیلانی سیاسی و سیاسییەکان نییە و بە تەنها هەڵوەشاندنەوەی ژێرخانی (ئابووری) کۆمەڵ و لە بەینبردنی چینەکان نییە، کە ئەمە بۆچوون و پێناسەکردنی شۆڕشە لای هەم کۆمۆنیستەکان و هەم مارکسییەکانیش، هۆی ئەمەش لای ئەوان، بینینی تەواوی پەیوەندییەکانە بەشێوەیەکی میکانیکیانە. بەڵام بە بۆچوونی من، ئەگەر شۆڕشیش سەربکەوێت و سەروەرێتی چینایەتیش نەمێنێت، هێشتا دەشێت و ئەگەرێ هەیە کە لە کەتواردا سەروەرێتی لەناو خێزاندا لەسەر کار لە خوێندنگاو شوێنەکانی دیکەش هەر بمێنێت. دەشێت هێشتا جیاوازی نێوان پیاو و ژن هەر بمێنێت، دەکرێت کولتووری خۆپەسەندی وچاوچنۆکی و توندوتیژی لەتەك گەلێك دیاردەی دیکەی پاشماوەی سیستەمی سەرمایەداریدا هەر بمێنن.
لای من ئەوەی سەرەوە، واتە بە تەنها گۆڕینی ژێرخانە ئابوورییەکەی کۆمەڵ، بەتەنها دەستەبەری شۆڕش و مانەوەی ناکات، بۆیە لە لایەنەکانی دیکەشدا دەبێت شۆڕش بکرێت و پێشوەختیش بکرێت. بناغەی ڕودانی شۆڕشە ئابوورییەکە، واتە هەڵوەشاندنەوەی بنەما ئابوورییە چینایەتییەکان، سەرکەوتوو نابێت، ئەگەر سەرکەوتووش بێت بە هۆی ئەوەی کە خەڵکی لە ڕووی مێنتەڵییەوە ئامادەنییە، پاشاگەردانی ڕوودەدات. هەر لەبەر ئەمەش، دەبێت پێشوەخت یا لە شانی ئەوەوە، شۆڕشی کۆمەڵایەتی لە کولتوردا، لە فەرهەنگ، ڕۆشنبیرییدا لە خودی تاکدا لە هەڵسوکەوتی بیرکردنەوەیدا، بکرێت.
من کێشەکان هەر ئاوا بەو میکانیکییە نابینم، کە ئەگەر شۆڕشی ئابووری و ئاڵوگۆڕی سیاسی*[3] کرا، ئیدی ئاوا یەکاویەك لەسەر هەڵسوکەوتی تەواوی کۆمەڵ و تاکەکانی ڕەنگدەداتەوە. لای من بێزاری خەڵك لە سیستەمی سەردەم و قەناعەتبوون بە گۆڕینی، هەبوونی گیانی بەرگریی و بەرهەڵستی و بەگژاچونەوە (مقاوەمە)، گیانی یاخیبوون، زۆر گرنگە. بەکورتی ڕەتکردنەوەی کولتووری سەردەم، جێگرتنەوەی بە کولتووری یاخیبوون و مقاوەمە، نەك هەر بناغەی شۆڕشە، بەڵکو دەستەبەری مانەوەشێتی.
چۆن ئەو خاڵەی سەرەوە بە ئەزموونی ڕۆژئاواوە پەیوەستدەکەمەوە؟
ئەو ئەزموونە لە ڕۆژئاوا نزیکه‌ی دوو ساڵە هەیە، دوای ئەمەش نەوەیەکی زۆر گەنج شاهیدحاڵی ئەو ئەزموونەن، لێرەشەوە گیانی مقاوەمەیان بەخۆیانەوە گرتووە، لە ژینگەیەکی ئازاد و سەربەستدا دەژین، کولتووری ژیانی تەبایی و لێبوردن وباوەڕبوون بەخۆ و ڕۆحیەتی کارکردنی خۆبەخشیانە و هاریکاری لەوێ، لە برەودایە. ڕاستە لەوێ ژیان سەختە، ڕاستە سادەیە و ستاندەری ئەو ژیانە نزمە و خەڵکی لەوێ لە زۆر پێداویستی سەرەکی ژیان بێبەشن، بەڵام ڕوخۆش، بەخەندە، بەختەوەر، سادە و ساکار، نەبوونی جیاوازییەکی چینایەتی گەورە لەوێ، هەموو ئەمانە کەموکوڕییەکانی ژیانی لە ڕۆژئاوا پڕکردۆتەوە. ئەمەی کە لە سەرەوە باسمکرد ئەم خەڵکەی فێرکردووە، کە لە داهاتوودا مل بۆ دیکتاتۆرییەت، بۆ سەرکوتکردن، بۆ ملکەچێتی، بۆ ژینگەی نائازاد، بۆ ئەوەی کە کەسانێكی دیکە بڕیارەکانی بۆ بدەن، نادات. ئەمانە هەمووی ئاوا دەکات، کە خەڵکی خۆبەدەستەوەدان ڕەتبکاتەوەو دیسانەوە لەسەر پێی خۆی هەڵسێتەوە و مقاوەمەبکاتەوە، دەست بەو کولتوورەوە کە ماوەیەکە تیایدا دەژی، بگرێتەوە.
گریمان کە خەڵکانێك هەن و پێمان دەڵین ئۆجەلان و پەکەکە و پەیەدە هەر هەموویان بە دژی تەوژمی ئەم ئەزموونەوە ڕۆیشتن، ئیدی ئەوە کۆتایی بەم ئەزمونە دێنێت، یاحوکمێکی دیکتاتۆریانە جێگای دەگرێتەوە. ئەمە دەشێ و شیاوی ڕوودانە. بەڵام لەم بارەشدا جارێکی دیکە نە سوریاو نە ڕۆژئاواش حکومەتێکی دیکتاتۆری یا بەلشەفی ئاسا بۆ ماوەیەکی درێژ بەخۆیەوە نابینێت، ئەو زەمانە ڕۆیشت، کە شێوە حوکمێکی وەکو صەدام یا حافز ئەسەد، کە لە شاری حەڵەبدا زیاتر لە ٣٠ هەزار کەس لە ماوەیەکی کەمدا قەسابی بکات، ئەو زەمانە گوزەشتیکرد، لە ڕۆژئاوای کوردستاندا خەڵکی زۆر لە سەرجەمی هەر هەموو تەیار و ڕێکخراو و گروپە قەوەمییەکان و دینییەکان و کۆمۆنیستەکان و مارکسییەکانی باشووری کوردستان هۆشمەندترن، ئەوەی ئەم گروپانە لە 50 بۆ 70 ساڵ لە باشووری کوردستاندا نەیانتوانی بیکەن، خەڵکی ڕۆژاوا لە دوو ساڵدا کردیان و بەرەو تەواوکردنی ئەو ئەزموونە دەڕۆن.
ئەوەی ماوەتەوە بیڵێم ئەوەیە، ئەم ئەزموونەی کە لە ڕۆژاوادا هەیە فکرەیەکی تایبەت بە ئۆجەلان نییە و لە مێشکی ئەوەوە نەهاتۆتە دەرەوە، وەکو کۆمەڵیکی زۆر لە خەڵکی پیمان دەڵێن، بەڵکو لێرەدا ئۆجەلان کرێدتی (Credit ) ئەمەی پێدەبڕێت تەنها لەبەر ئەوەی، کە ئەو لە بەندیخانەدا خۆی پێ ئاشناکردووە و پاش خوێندنەوەیەکی دوورودرێژو تێفکرینێکی زۆر و تاووتوێکردنێکی بێ ئەندازەی سەرجەمی ئەزموونەکانی دیکەی جیهان، گەیشت بەو قەناعەتەی کە دەوڵەت لە هەر پێست و ناوەرۆکێکدا بێت هەر دەوڵەتە و دەوڵەتیش بەدروستکردنی دەوڵەتی دیکە لە جێگای، لەناو ناچێت.
ئۆجەلان لە کونی ژوورەوە، لە بەندیخانەدا، لە ژووری تاککەسییدا (ئینفرادیدا) بەو ئاکام و ئەنجامە گەیشت، بەڵام لە هەرێمی کوردستان وناوچەکە نەك هەر سەرکردەکان لە دەرەوەن و بەندیی نین، تەنانەت ڕۆشنبیرەکانیش سەرەرای هەموو ئیدیعا و وێناکردنێك کە لەسەر خۆیان هەیانە، نەیانتوانیوە و بەو سەرنجامە نەگەیشتون، جونکە نایانەوێت وەها بەرخودانێك لێرە و ناوچەکە سەرهەڵبدات، چونکە لە بەرژەوەندی مشەخۆریانە و سەروەریخوازانەیان نییە، لەبەرئەوەیە کە بە هەموو شیوەیەك دژایەتی دەکەن و دەیانەوێت بەر بە پەڕینەوەی ئەو ئەزموونە بۆ هەرێمی کوردستان و وڵاتانی دیکە بگرن.
ئەمە بەرەنجامێکە کە من لە گەشتەکەم بۆ ڕۆژئاوا و گفتوگۆکردنی ڕاستەوخۆم لەگەڵ خەڵکی ئەوێ و لێکدانەوەی و بەراوردکردنی بە ئەزموونەکانی پێشووتری شۆڕشی گەلان، پێیگەییشتووم. دەکرێت دیتنی هەر شتێك بەگوێرەی بەرژەوەندی و لە گۆشەنیگای جیاوازەوە، جیاوازبێت و هەموومان لەیەک کاتدا نەتوانین وەك خۆی بیبینین، بەڵام ئەمە ڕەتکەرەوەی ئەوە نییە، کە بۆچوونە جیاوازەکان و میتۆدە جیاوازەکانی لێکدانەوە و بەرەنجامە جیاوازەکان لەسەر مێزی گفتوگۆی کراوەی ئامانجدارانە و ڕاستخوازانە لە تۆڕ و سایت و ڕۆژنامە و رادیۆ و تەلەفزیۆنەکاندا کۆببنەوە و هەوڵی لەیەک تێگەییشتن و پەردەلادان لەسەر لایەنە پۆزەتیڤ و نیگەتیڤەکانی ئەم ئەزموونە بدەن و ڕێگرەکان وەلابنرێن و سەرکەوتنەکان پەرەپێبدرێن. من وەك بینەرێکی ئەو ئەزموونە و وەك نووسەری ئەم ڕاپۆرتە ورد و دررێژە، ئامادەی هەموو گفتوگۆیەکی کراوەم و هەوڵیشی بۆدەدەم*[4]
هەروەها لە مانگی ئۆکتۆبەری 2014 ڕۆژی پەرتوکی ئەنارکیستان کە لە لەندەن گیرا و زیاتر لە 6 هەزار کەس هاتبوون، 58 کۆڕ لەو ڕۆژەدا گیرا. یەکێك لە کۆڕەکان ، کۆڕەکەی من بوو لەسەر ئەزموونی ڕۆژئاوا کە زیاتر لە 300 کوڕ و کچی گەنج بەشداربوون. بچوکی هۆڵەکە ڕێگای لە بەشداری زیاتر لە 100 کەسی تر گرت. لەو کۆڕەدا پاش قسەکانی من مشتومڕێکی گەرمی ئاوای دروستکرد کە دوای کۆڕەکەش هەتا درەنگانێكی خایان، زۆررێکیشیان ئیمەیلی خۆیان پێدام تاکو ڕاپۆرتەکەیان بۆ بنێرم . ئەم کۆرە بووە هۆی ئەوەی کە لە بۆنەی جیا جیادا لە زۆر شار و وڵاتی دیکەوە داوەت بکرێم بۆ قسەکردن لەسەر ڕۆژئاوا.
[1] * ئەم ڕاپۆرتە سەبارەت بەو گەشتەمە کە لەتەك برادەرێکی نزیکمدا لە مانگی ئایاری ساڵی 2014 دەربارەی بارودۆخی ئەو کاتەی ڕۆژئاوای کوردستان.
[2] * ئێمە خۆشمان بە چاوی خۆمان بڕێک لەو ڕاستییانەمان بینی کە تەواوی ئەو خەڵکانەی مەتبەخەکەیانیان لە تەلکۆچەر دەبردبەڕێوە، هەندێکی دیکەشیان کە کاریان چایی لێنان، بوو، کە هەستیارترین شوێنن، عەرەب بوون و لەوێدا کاریان دەکرد و متمانەی تەواویان پێکرابوو
[3] * ئەوەی پێی دەڵێن شۆڕشی سیاسی
[4] * کۆپیە ئینگلیزییەکەی ئەم ڕاپۆرتە بۆ زۆربەی زمانە زیندووەکانی ئەوروپی وەگێڕراوە. لەو زمانانە: فەرەنسی ، ئەڵمانی ، ئیسپانی ، پورتوغالی، یۆنانی، پۆڵۆنی.