کورتەیەك لە وتارێکی ڕۆژنامەی گاردیانی ئەمڕۆ 25/09 لەسەر ڕاپەڕینی خەڵك لە ئێران
خۆپیشاندان و ناڕەزاییەکانی ئێران فراوانتر بووەوە
ئەو خۆپێشاندانانەی کە بە مەرگی مەهسا ئەمینی لە کاتێکدا دەستبەسەر کرابوو لەلایەن پۆلیسی ئەخلاقەوە دەستی پێکرد، گەورەترین مەترسی بۆ سەر ڕژێم لە ماوەی ١٣ ساڵدا دروست دەکات. سەرۆک کۆماری ئێران سوێندی خوارد کە “بە شێوەیەکی یەکلاکەرەوە مامەڵە لەگەڵ ئەو ناڕەزایەتیانەدا بکات” کە لە سەرانسەری زۆربەی وڵاتدا بڵاوبووەتەوە دوای هەفتەیەک دوای مردنی ژنێکی دەستبەسەر کە لەلایەن پۆلیسی ئەخلاقەوە دەستبەسەر کرابوو.
خۆپێشاندانەکان لە زۆربەی ٣١ دەڤەری ئێران و نزیکەی هەموو ناوەندە شارییەکان بڵاوبوونەتەوە و خۆپیشاندەرانی دژە حکومەت لە دژی هێزەکانی رژێم، لەنێویاندا هێزە سەربازییەکان، کەوتونەتە بەردەم زەبر و زەنگیان، جددیترین تاقیکردنەوەی بۆ دەسەڵاتی دەوڵەتی توندڕەو لە ماوەی زیاتر لە ١٣ ساڵدا دروستکردووە.
خۆپێشاندانەکان وێنەیەکی ناڕەزایەتیی دژە حکوومەتی لە ساڵی ٢٠٠٩ کە بە شۆڕشی سەوز ناسراوە و دوای هەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی مشتومڕی لێکەوتەوە و دوایین جار بوو کە هاووڵاتیان بە شێوەیەکی بەرفراوان ڕووبەڕووی هێزە ئەمنییەکان ببنەوە . ”،
سیما سابێت، ڕۆژنامەنووس و پێشکەشکاری ئێرانی لە کەناڵی تەلەفزیۆنی نێودەوڵەتی ئێران ئاماژەی بەوەشکرد، “جیاوازی سەرەکی نێوان ناڕەزایی ئێستا بە بەراورد لەگەڵ بزووتنەوەی سەوزی ساڵی ٢٠٠٩ ئەوەیە کە ئێستا خەڵک بەرپەرچ دەدەنەوە؛ ئەوان لە ڕژێمی دڕندە ناترسن. هەروەها وتیشی “ئێستا خۆپیشاندەران سەیارەی فریاکەوتن [ ئیسعاف] دەسوتێنن، چونکە حکومەت ئەمبولانس بەکاردەهێنێت بۆ جوڵاندنی هێزە ئەمنییەکانیان نەک بۆ رزگارکردنی خەڵک. خۆپیشاندەران ئێستا تاکتیکی جیاواز بەکاردەهێنن؛ لە نێوان هەموو شارەکاندا دەجووڵێن و کۆنتڕۆڵی هەموو شوێنەکان بۆ هێزە ئەمنییەکان قورس دەکەن”.
فیروزە مەحمودی، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری ڕێکخراوی ناحکومی یونایتد بۆ ئێران بۆ مافەکانی مرۆڤ، وتی نائارامییەکانی ئەم دواییە دوای چەند مانگێک لە ئامادەکاریی ئێرانییەکان بۆ ئەنجامدانی ناڕەزایەتی بچووکتر لەسەر کۆمەڵێک پرس هات: “ڕاپەڕین لە ساڵی ٢٠٠٩ لە هەندێک ڕووەوە لە هەندێک شاردا فراوانتر بوو”. ئاماژەی بەوەشکردووە، “لە گەورەترین ڕۆژی ئەو ناڕەزایەتیەدا ملیۆنان کەسمان لە هەندێک شاردا ناڕەزایەتیان دەربڕی. گەورەترین شت بوو لە دوای شۆڕشی [1979] ەوە. ئەوان نەیانبینی کە ئەمە ڕوودەدات و زۆر سەریان سوڕما. “ئێستا ئێمە نەک تەنها شارە گەورەکان دەبینین، بەڵکو شارە بچووکەکانیش دەبینین کە پێشتر نەمانبینیوە. ئێستا ئێمە هەروەها ڕێگەی بێ وێنە دەبینین کە خەڵک تێیدا خۆیان دەردەکەون، لە پەیام و بوێری. شتەکان زۆر یەکگرتووترن”
مەحمودی وتی ئەو دروشمانەی لە گردبوونەوەکاندا بیستراون، وەک “پشتیوانی لە خوشک و ژنانمان دەکەین، ژیان، ئازادی” لە سەرانسەری وڵاتدا بیستراون.
ئاماژەی بەوەشکردووە، “ئەمە بۆ ئێمە بێ وێنەیە. هەرگیز نەماندیوە ژنان بەم شێوەیە حیجابیان بە کۆمەڵ دابکەنن. سووتاندنی ناوەندەکانی پۆلیس، ڕاکردن بە دوای ئۆتۆمبێلەکانیان، سووتاندنی وێنەکانی [ئایەتوڵڵا عەلی ڕێبەری باڵا] خامنەیی”.
سابێت وتی: ئەوان تاکتیکیان هەیە سەبارەت بە چۆنیەتی ناردنی ڤیدیۆکانیان بۆ دەرەوەی ئێران سەرەڕای پچڕانی ئینتەرنێت. “بۆ یەکەمجار ئێستا لە ئێران ژنان بە پاڵپشتی پیاوان حیجابەکانیان دەسوتێنن”.
ڕامین، تەمەن ٢٩ ساڵ، خۆپیشاندەرێکی خەڵکی شاری ورمێ لە باکووری ڕۆژئاوای ئێران، وتی: تەنانەت بڕینی ئینتەرنێت یان هەڕەشەی بەرچاوی ڕێژیم، خەڵکی لە ناڕەزایەتی دەربڕین ڕانەگرتووە.
سەدان ئێرانی تاراوگە ڕۆژی شەممە لە پاریس و شارەکانی دیکەی ئەوروپا گردبوونەوەیان کرد بۆ ئیدانەکردنی سەرکوتکردنی خۆپیشاندانەکانی ئێران لە دوای مردنی ئەمینی دوای دەستگیرکردنی لەلایەن پۆلیسی ئەخلاقەوە. خۆپیشاندەران لە ناوەندی پایتەختی فەرەنسا گردبوونەوە و دروشمیان دژی خامنەیی بەرزکردەوە و هەروەها داوایان لە ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەرەنسا کرد دانوستانەکان لەگەڵ ئێران بوەستێنێت
لە ناڕەزایەتییەکانی دیکەدا ژنانی ئێرانی لە ئەسینا بە ئاماژەیەک بۆ هاوسۆزی لەگەڵ ئەمینی قژیان دەبڕن و پلاکارتیان هەڵدەدا کە لەسەریان نووسراوە: “ناوی بڵێ!” هەروەها خۆپیشاندەران لە ناوەندی شاری ستۆکهۆڵمی پایتەختی سوید قژیان بڕییەوە لە کاتێکدا گرووپێکی دیکە لە دەرەوەی پەرلەمانی سوید وێنەی ئەو کەسانەی کە کوژراونیان بەرزکردەوە
لە ڕاپرسییەکی سەربەخۆدا لە ساڵی ٢٠٢٠دا دەرکەوتووە کە ٧٢٪ دژی حیجابی ناچاری بوون. دوای مردنی ئەمینی، ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و کەسایەتییە ناودارەکان داوای چاکسازییان کردووە. هەندێک لە سەرکردە ئاینییەکان دان بەوەدا دەنێن کە یاساکە ئیسلام بێناوبانگ دەکات.